Prof. J. Verkuyl (93) overleden

Jo Verkuyl werd op 16 januari 1908 geboren. Vanaf zijn jonge jaren was hij geïnteresseerd in zending. Tijdens zijn studie theologie aan de Vrije Universiteit kwam hij in aanraking met de bekende zendingsman J. H. Bavinck. Later werd de hervormde zendingstheoloog Hendrik Kraemer zijn grote voorbeeld.

dhr. J. Verkuyl

Verkuyl werd in 1932 bevestigd tot predikant van de gereformeerde kerk te Laren. In 1937 werd hij predikant te Leiden voor het werk onder Aziatische studenten. Hij deed vervolgens in 1939 intrede als missionair predikant te Rotterdam en vertrok in datzelfde jaar naar Indonesië, waar hij tot april 1942, toen hij door de Japanners werd geïnterneerd, werkzaam was.

Indonesië
Prof. Verkuyl raakte in opspraak, omdat hij niet afwijzend stond tegenover de onafhankelijkheid van het toenmalige Nederlands-Indië. Een van de grote fouten die de Nederlandse regering volgens Verkuyl maakte, was het negeren van het feit dat het tijdperk van het kolonialisme voorbij was. Een belangrijk argument voor de onafhankelijkheid was verder dat de Indonesische kerken al vanaf 1930 zelfstandig waren. Zij schaarden zich in 1945 ook achter de onafhankelijkheid.

Verkuyl was van 1954 tot 1962 hoogleraar in Jakarta. Hij ontving van de Indonesische regering de Djasa Pratama, de ster voor uitzonderlijke verdiensten, vanwege zijn betekenis voor kerk en maatschappij.

Van 1963 tot 1968 was Verkuyl algemeen secretaris van de Nederlandse Zendingsraad. Daarnaast was hij vanaf 1965 buitengewoon hoogleraar aan de Vrije Universiteit. Van 1 september 1968 tot aan zijn emeritaat, op 1 oktober 1978, doceerde hij als gewoon hoogleraar aan deze universiteit missiologie en evangelistiek.

Kuitert
Prof. Verkuyl opponeerde scherp tegen de verzoeningsleer van dr. H. Wiersinga, die in 1970 promoveerde. Volgens hem werd hiermee de hoeksteen van het christelijk geloof aangetast. Verkuyl schreef in 1992 het boek ”De kern van het christelijk geloof”, een uitwerking en eigentijdse weergave van het boekje ”Credo”, dat hij op jongere leeftijd schreef. Het werd in de jaren negentig gezien als tegenhanger van de gelijktijdig verschijnende bestseller ”Het algemeen betwijfeld christelijk geloof” van VU-collega H. M. Kuitert.

Ook met prof. C. J. den Heyer was Verkuyl het totaal oneens. Zelf dacht hij overigens ook ruim over de verzoening. Hij maakte er geen geheim van dat hij steeds meer neigde naar de algemene verzoening, maar daar wilde hij geen doctrine van maken. Hij bleef wel waarde hechten aan „het Evangelie van de unieke Christus.”

Met de tegenstelling tussen evangelischen en oecumenischen kon Verkuyl onmogelijk uit de voeten. Hij voelde zich in dit opzicht verwant met zijn vriend Lesslie Newbigin, die eveneens geprobeerd heeft beide stromingen met elkaar te verbinden.

Prof. Verkuyl stond kritisch tegenover de massale evangelisatiecampagnes zoals die van Billy Graham –die volgens hem alleen gericht waren op de ziel–, maar had ook vragen bij de koers van de Wereldraad van Kerken. Hij was aanwezig bij de oprichting ervan in 1948, maar moest later zeggen dat „het elan eruit is.” Dat was volgens hem anders in de tijd van dr. W. A. Visser 't Hooft.

Dialoog
Verkuyl stond kritisch tegenover de antimissionaire geest die volgens hem door de wereld van de kerk waaide. In de oecumene der godsdiensten geloofde hij helemaal niet, vooral niet vanwege de daarin bestreden unieke betekenis van Christus.

De tegenstelling tussen dialoog en zending heeft Verkuyl ook nooit begrepen. „Zending kan niet zonder dialoog”, zei hij in 1997 in een interview met deze krant bij zijn 65-jarig ambtsjubileum als predikant. „Echte zending ís dialoog. Degenen die daarover twisten weten niets van de praktijk van de zending.”