Zondag 1 in de Berlijnse dom

Een klein beetje trots is ds. Stam wel. Hij legt plakboeken, brieven, foto's en brochures, preekschetsen in het Duits en allerlei correspondentie voor zich op tafel als we hem vragen waarom deze eer hem te beurt valt. Zijn betrokkenheid bij het herstel van de betrekkingen tussen Duitsland en Nederland leverde hem de onderscheiding op. Maar hij wuift alle eer weg en zegt dat hij menselijkerwijs gesproken pas door zijn predikantschap in Katwijk intensiever met Duitsland in aanraking kwam.

Wat de bewoner van de pastorie aan de Boulevard 13 betreft, zou Günther Stanienda, bestuurslid van de Duits-Nederlandse Vereniging, de tulp moeten krijgen. Stanienda heeft ook een huis aan de Taatedam in Katwijk aan Zee en heeft zich ingezet om de banden tussen Katwijk en Duitsland te verstevigen. Met name ook het kerkelijk leven in het vooral hervormde Katwijk spreekt de Duitser aan.

Cultuur
Was de kijk van ds. Stam op Duitsland eerder negatief gestempeld door de oorlog en daarna door de voetbalgekte, later werd dat enigermate bijgesteld. Via zijn theologiestudie kwam hij met Luther en Kohlbrugge in aanraking. Maar na vele contacten in geheel Duitsland, waaronder na de Wende zeker ook in het voormalige Oosten van het land, veranderde dat flink. Hij ziet Duitsers nu als mensen met een groots verleden en een geweldige culturele bagage.

Elf jaar geleden kwam ds. Stam naar Katwijk aan Zee. Hij zag hoe zijn eigen hervormde Sion-wijkgemeente aandacht besteedde aan Duitse vakantiegasten, onder andere door het beleggen van Duitstalige kerkdiensten. „Ik trof hier Duitse zangbundels aan en mijn belangstelling was gewekt, mede omdat ik de Berlijner Stanienda leerde kennen.”

Wie tegen Pinksteren in Katwijk is, hoeft niet raar op te kijken van een raambiljet met als tekst: ”Pfingstabend für deutsche Gäste! Gottesdienst in der weißen Kirche am Boulevard”. Maar ook in het kerkelijk gebouw De Hoeksteen worden kerkdiensten gehouden voor de Duitse gasten.

Duitsers kunnen in hotels en gehuurde kamers ook een brief aantreffen van een kerkelijke werkgroep, ondertekend door Stanienda en ds. Stam, waarin gewezen wordt op en respect gevraagd wordt voor de zondagsheiliging. Ook wordt erin verwezen naar de verbondenheid met de uit Duitsland afkomstige Heidelbergse Catechismus.

Berlijn
Duitse kennissen van ds. Stam wezen hem op Berlijn. Hij zou de stad diverse malen bezoeken. Met name de kerkelijke contacten maakten diepe indruk op hem. Bijna lyrisch wordt de predikant als hij vertelt over de Berlijnse dom. Vol verbazing en ontzag roept hij uit dat het domorgel, gebouwd door Wilhelm Sauer (113 stemmen), nóg groter is dan het orgel in de Nieuwe Kerk. Vorig jaar preekte hij in wat wel gezien wordt hét kerkelijk statussymbool van Duitsland.

„De vaste predikant van de dom loopt altijd in het zwart en bekleedt een eervolle positie. Hij is ook tamelijk orthodox en we hebben goede contacten.” Vlak daarvoor was de toenmalige bondskanselier Kohl nog bij de opening van de dom geweest, na de grote restauratie.

„Ik preekte over Zondag 1 uit de Heidelbergse Catechismus en besloot de preek met dat prachtige citaat van Cyprianus over het volk dat een geheim heeft leren kennen. Ik wenste de Berlijners toe dat ze dat geheim ook zouden ontdekken.”

Uit de contacten in Berlijn groeide een Duitse Calvijn-kring, terwijl ook een groep mensen zich weer intensiever ging bezighouden met de Heidelbergse Catechismus. „Het was een ware ontdekking voor mij te merken dat in talloze kerken al vele tientallen jaren de wet niet meer gelezen werd. In de grote steden, zoals Berlijn, is trouwens wel een open oog voor het calvinisme. Maar het platteland is heel erg luthers.”

Platteland
Ds. Stam bezocht ook de kleinere dorpen in het voormalige Oost-Duitsland. „Ik preekte er heel wat keren. Dan had je soms tien, soms vijftien mensen onder je gehoor. Boeren met hun klompen aan waren zichtbaar ontroerd. Ze hoorden voor het eerst in misschien wel veertig, vijftig jaar weer eens een preek.”

De geestelijke nood in de dorpen, het ontbreken van predikanten en herhaalde verzoeken vanuit verschillende gemeenten brachten ds. Stam tot het initiatief Nederlandse predikanten hun studieverlof in een Oost-Duitse plattelandspastorie te laten doorbrengen. Daar zou tegenover staan dat daar gepreekt zou worden en beperkt pastoraat verricht zou moeten worden. Zijn initiatief kwam echter niet van de grond. Het toont echter wel zijn betrokkenheid.

Wat ook meegespeeld zal hebben bij de toekenning van de Zilveren Tulp, is dat ds. Stam vele reizen met koren naar Duitsland heeft gemaakt. Of dat nu Oranienburg is of Berlijn, Brandenburg, Potsdam of Emden, Katwijk aan Zee gaf acte de présence met zowel het jongerenkoor Eben-Haëzer als met het grote mannenkoor Jubilate.

Paleis
Optreden in het Operahuis, in kerkdiensten en op stadhuizen werd de gewoonste zaak van de wereld. „In het Operahuis werd ”Jeanne d'Arc” opgevoerd. Stanienda kreeg het voor elkaar dat ik als predikant kort achter de microfoon mocht. Ik heb toen een evangelisatorisch woord gesproken.”

Met mannenkoor Jubilate werd ds. Stam uitgenodigd voor het afscheid van bondspresident Roman Herzog. De Katwijkers raakten zeer onder de indruk van het immense slot Bellevue, het Duitse presidentieel paleis. „Ik had een ernstig gesprek met Herzog, die ervan overtuigd bleek te zijn dat Duitsland weer gevoed moet worden met geestelijk voedsel om te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt.”

De Zilveren Tulp betekent voor ds. Stam en Katwijk aan Zee geen eindpunt in de goede Duits-Nederlandse betrekkingen. Het betekent wel een stimulans verder te gaan. „De jonge generatie heeft behoefte aan uitwisseling op politiek, cultureel en godsdienstig terrein”, is de overtuiging van ds. Stam. Hij wil zich inzetten voor een voortgaande ontmoeting tussen de Duitse lutherse traditie en het calvinisme. „Dat heeft voor mij en u een grote waarde”, zo liet hij vrijdag in Berlijn voorlezen tijdens de uitreiking van de tulp. „Maar het is van nog veel meer waarde voor ons nageslacht.”