Westers beeld
islam op Balkan
is ongenuanceerd

AMSTERDAM – De islam op de Balkan is veel minder eenvormig dan in het Westen wordt gedacht. Tussen Bosnische en Albanese moslims bestaan bijvoorbeeld van oudsher grote tegenstellingen. Daardoor uitte het recente nationalisme zich in Bosnië dan ook anders dan in Kosovo.

Dat zei de antropoloog dr. G. Duijzings gisteren in een lezing over de islam op de Balkan in het Amsterdamse centrum voor kunsten en wetenschappen Felix Meritis. „Het is eigenlijk pas sinds de oorlog in voormalig Joegoslavië dat het Westen beseft dat er ook nog zoiets bestaat als een groep 'Europese' moslims in een continent dat meestal vereenzelvigd wordt met het christendom”, zei Duijzings, die vorig jaar promoveerde op een proefschrift over religie en identiteit in Kosovo.

Veel West-Europeanen constateren met verbazing dat de moslims op de Balkan meer ontwikkeld en minder fanatiek zijn dan die in bijvoorbeeld het Midden-Oosten. Dat illustreert volgens Duijzings indirect het algemene westerse beeld van de islam als een godsdienst die de Europese beschaving bedreigt. Dat beeld is eigenlijk een milde vorm van de 'islamofobie' die het Servische nationalisme kenmerkt, betoogde de docent aan de universiteit van Londen.

Verscheidenheid
In werkelijkheid vertoont de islam op de Balkan een grote verscheidenheid, zegt Duijzings. Tussen de Bosnische moslims en de islamitische Albanezen gaapt een diepe kloof. De eerstgenoemden hebben vaak net zulke diepgewortelde vooroordelen over de 'achterlijke' Albanezen als de Serviërs. „Het is een van de ironieën van voormalig Joegoslavië dat Bosnische moslims, toen de oorlog nog niet was begonnen, eerder een huwelijkspartner accepteerden die van Servische of Kroatische afkomst was dan een Albanese geloofsgenoot uit Kosovo.”

De islam in Bosnië is van oorsprong orthodoxer dan die in Albanië en Kosovo. De sjiitisch georiënteerde Albanezen gebruikten in hun strijd voor onafhankelijkheid van het soennitische Ottomaanse rijk eenzelfde soort historische mythe over een verloren veldslag als de Serviërs. Kosovaren wierpen later een soortgelijk zelfbeeld van onderdrukking, lijden en verzet in de strijd tegen de dominante Bosnische islam.

Het hedendaagse nationalisme kreeg in Bosnië als reactie op de Servische anti-islamitische hetze een godsdienstige kleur, terwijl het Kosovaarse verzet tegen de Servische overheersing overwegend areligieus is gebleven. De Kosovaren verwachtten hun 'heil' dan ook niet van de islamitische wereld maar van het Westen. „Dat heeft er waarschijnlijk mede toe geleid dat de Kosovaren de westerse steun kregen die de moslims in Bosnië hebben moeten ontberen.”

De lezing maakte deel uit van het project ”Europa onder de halve maan” van Felix Meritis en de Europese Culturele Stichting over de islam in Europa.