Man en vrouw kuis gekleed

Is de hoofddoek in Turkije voor overheidspersoneel en aan universiteiten verboden, in landen waar de sharia, de islamitische wet, van toepassing is (Saudi-Arabië, Iran, Pakistan, Afghanistan), is de hoofddoek of de sluier verplicht voor alle vrouwen, ook niet-islamitische.

Toch bestaat in islamitische kringen geen eenduidigheid over het al dan niet verplicht zijn van de sluier, ondanks de verschillende aanwijzingen in de koran (soera 33:59, 33:53). Het al dan niet dragen van een sluier hangt ook af van de sociaal-politieke omstandigheden in een land. In Iran bijvoorbeeld worden vrouwen bestraft wanneer zij te veel van hun haar laten zien.

Islamitische voorschriften moeten dus telkens opnieuw worden uitgelegd. De koran laat uiteenlopende interpretaties toe en dat verklaart waarom de sluier controversieel is geworden. Is het religieuze dwang, symbool van verzet en bewustwording of een kwestie van cultuur? Er valt veel te zeggen voor een mix.

Dat de profeet Mohammed op een kameel rondreed en een tulband op had, betekent niet per definitie dat alle moslims dit heden ten dage ook moeten doen. In het algemeen is het zo dat de koran „bescheiden” kleding voorschrijft voor mannen en voor vrouwen, vindt Mohammed Khalid Masud, directeur van het Islam Instituut in Leiden. Masud is moslim en Pakistani. „Bescheidenheid is het basisprincipe”, legt hij uit. „Het houdt in dat mannen en vrouwen hun persoonlijke lichaamsdelen moeten verbergen. Dit gaat meer op voor vrouwen dan voor mannen. Het is onbescheiden als je bijvoorbeeld in korte broek in het openbaar verschijnt.”

Baard
Voorschriften voor de moslimman betreffen de baard en de tulband. Maar ook op dit front heersen veel verschillen. De tulband is de normale hoofddracht voor mannen in veel delen van de wereld. Zo heeft de Indiase sikh de tulband in een piek op het hoofd en draagt hij zijn baard tot aan het hoofddeksel. De Afghaanse man wikkelt de tulband rond het hoofd en laten het uiteinde soms naar beneden vallen, losjes over de schouder. Anderen geven de voorkeur aan een zwarte tulband. Iraanse heren dragen meestal een platte zwarte tulband.

Met de verbreiding van de islam kwam de tulband echt in zwang als 'kroon van de Arabieren' en werd de tulband steeds meer exclusief moslimhoofddeksel. De Taliban dringen aan op een volle stevige baard. Wie de hoeken van zijn aangezicht kaal heeft, kan worden gestraft. Heeft een man van nature weinig baardgroei, dan wordt daar wegens bijzondere omstandigheden rekening mee gehouden.

Kuisheid
Voor de vrouwelijke dracht geldt dat ze vele jaren in de geschiedenis teruggaat. Al in de tijd van de Assyrië bestonden er wetten over vrouwenkledij. Ook in de Bijbel komen sluiers al heel vroeg voor. In het Nederlandse straatbeeld dook in de zestiende eeuw de huik op, via Spanje oorspronkelijk afkomstig uit Noord-Afrika. Deze sluier bestaat uit een zwart overkleed dat het gehele lichaam inclusief het hoofd bedekt. Bij Vermeers beroemde schilderij ”Het meisje met de parel” (ca. 1665) maakt de hoofdbedekking een exotische indruk. Vanaf de top valt een citroengele sluierachtige doek op haar rug. Tulbanden waren in Europa al in de 15e eeuw hoogst trendy. We treffen hem aan in Jan van Eycks vermoedelijke zelfportret ”Man met rode tulband” (1433).

De sluier is wel het meest bekende symbool voor kuisheid in een cultuur waar de angst voor ontucht en aantasting van de familie-eer groot is. Behalve aan echtgenoten, broers, zoons, schoonvaders en stiefzoons mogen zogenaamde vrouwelijke erotische zones als hals, enkels en polsen niet aan de buitenwacht worden getoond. Masud benadrukt dat kledingvoorschriften echter vooral ook een culturele aangelegenheid vormen. „Er zijn bijvoorbeeld hindoestammen waar de vrouwen zich geheel moeten bedekken.”

Taliban
Er zijn sluiers die het hoofdhaar bedekken (hoofddoekje), die enkel het gezicht vrijlaten of die het gehele gezicht bedekken. De meeste islamitische landen hebben lokale varianten van de sluier die in mindere of meerdere mate het lichaam bedekken. Een van de bekendste is de chador, de lange zwarte doek waarin Iraanse vrouwen zich hullen.

De laatste decennia werd er binnen de islam steeds minder op de burqa (die het hele of halve gezicht bedekt) aangedrongen. Maar sinds de Taliban hun intrede deden, is de totale versluiering weer hoogst actueel. De Taliban zijn zeer nauwlettend in hun kledingvoorschriften. Het is niet alleen een religieuze zaak maar ook een kwestie van Pashtun-cultuur met zijn erecode, stelt Masud. „In Afghanistan is de scheiding tussen mannen en vrouwen compleet.”

Sporthoofddoek
In ons land zijn gesluierde vrouwen en meisjes ingeburgerd geraakt. Moslimmeisjes die zonder gevaar met bedekt hoofd aan de gymles willen meedoen, kunnen sinds kort zelfs een sporthoofddoek kopen. Voor islamitische meisjes en vrouwen in Nederland is de hoofddoek soms, maar lang niet altijd een religieus symbool. Jongeren dragen die als uitdaging en protest.

In het Westen is de sluier vaak synoniem voor de onderdrukking van vrouwen en het opkomend fundamentalisme. Het dragen van de hoofddoek leidde in het verleden op diverse openbare scholen in Nederland tot problemen. Er moest zelfs een rechter aan te pas komen om uit te maken of scholen moslimleerlingen mogen verbieden een hoofddoek te dragen. De scholen mogen dat niet, oordeelde hij.

Bescherming
Er zijn ook moslimvrouwen die vrijwillig kiezen voor het dragen van een sluier, omdat het hun meer bewegingsvrijheid geeft. Met name in landen die een sterke scheiding van de seksen kennen hebben vrouwen die een sluier dragen, betere kansen op werk en scholing. Er zijn zelfs vrouwen die de sluier als symbool van verzet beschouwen of als wapen tegen onderdrukking: ze voelen zich beter beschermd.

De sluier geeft de vrouw in een islamitisch land geborgenheid en anonimiteit. Een westerse die door Iran reisde en daar scholen bezocht: „We hadden hier in Nederland al een zwarte chador laten maken. Op straat waren we veilig. Als we 's avonds op onze hotelkamers aankwamen, ging de chador eerst uit en voelden we ons gigantisch bevrijd. Het gaf trouwens de nodige hilariteit als we de chador uitwierpen.”