Het ene sojaproduct is het andere niet

Bijna alle bedrijven vermalen de hele sojabonen tot meel en halen met behulp van het ontvettende hexaan de olie uit het meel. De sojaolie gaat onder andere naar de levensmiddelen- en margarine-industrie. Wat er vervolgens met het ontvette sojameel gebeurt, verschilt per bedrijf. Wie zijn de grote spelers en hoe werken ze?

• SoyLife Nederland, niet het grootste maar wel het enige Nederlandse bedrijf dat ingrediënten uit soja op de markt brengt, is een dochteronderneming van Schouten Products in Giessen, een fabrikant van veevoederhalffabrikaten. De firma produceert geen sojaolie en haalt de olie dus ook niet met hexaan uit het sojakiemmeel. Alvorens de sojabonen worden vermalen tot meel voor de veevoedermengindustrie, worden ze verhit en daarna 'gekraakt' waardoor bepaalde bestanddelen uit de bonen vrijkomen. Met die bestanddelen gaat SoyLife aan de slag. Ze dienen als grondstof voor een 3-procents- en een 15-procents-isoflavonenconcentraat. Het 15-procentsconcentraat wordt bereid met ethanol, waardoor de eiwitten neerslaan en worden gescheiden van de isoflavonen. Het isoflavonenextract bevat daardoor geen soja-eiwitten meer en omgekeerd.

Het verhitten van de sojabonen is volgens levensmiddelentechnologe M. Verbruggen nodig om bepaalde enzymen –protease inhibitors– uit te schakelen die de opname van eiwitten remmen. „Dat is, zeker in veevoer, niet de bedoeling, want de dieren moeten juist goed groeien. Het verhitten leidt ook tot een beter aroma. Het verbetert de nootachtige smaak.”

In de wetenschappelijke wereld wint volgens Verbruggen de gedachte veld dat de enzymen die bij het roosteren verloren gaan wel eens van nut zouden kunnen zijn bij de kankerremming. „Ze werden vroeger aangeduid als antinutritionele factoren die slecht zouden zijn voor mensen. Maar mogelijk zijn ze juist heel gezond. Als dat klopt, zou je dus niet moeten verhitten. Onderzoek hiernaar staat echter nog in de kinderschoenen. Over een paar jaar weten we waarschijnlijk meer hierover.”

Het 3-procents-isoflavonenconcentraat van SoyLife Nederland wijkt qua samenstelling af van de concentraten van overige fabrikanten die met hele sojabonen werken. SoyLife gebruikt alleen bepaalde bestanddelen van soja waarvan de isoflavonenconcentraties verschillend zijn van die in de rest van de sojabonen. Verbruggen: „Dat is wat ons product wezenlijk anders maakt dan dat van andere fabrikanten. In de hele sojaboon zit ongeveer 50 procent genistine, 35 procent daidzine en 15 procent glycetine. In ons product zijn de verhoudingen anders. Daarin zit 15 procent genistine, 35 procent glycetine en 50 procent daïdzine. Die verschillen zijn niet onbelangrijk. Onze isoflavonenproducten worden daarom minder gevraagd voor de niet-toxische tumortherapie (NTTT) bij kankerpatiënten. NTTT-artsen willen juist hoge gehaltes aan genistine omdat deze stof meer onderzocht is als het gaat om groeiremming van tumoren. Een hoog gehalte aan daidzine daarentegen is mogelijk wel weer gunstig voor het voorkómen van botontkalking, want daarbij lijkt vooral dit isoflavon een rol te spelen. Overigens mag de rol van de andere componenten niet onderschat worden.”

Er zijn nog meer verschillen. SoyLife gebruikt voor de Europese markt alleen niet-genetisch gemanipuleerde soja en laat dit door TNO testen. De andere grote fabrikanten verwerken momenteel vooral genetisch gemanipuleerde soja en brengen pas sinds kort niet-gemanipuleerde producten op de markt.

Het 3-procentsconcentraat van SoyLife bevat niet alleen isoflavonen, maar daarnaast zo'n 40 procent soja-eiwitten, 15 procent grotendeels onverzadigde vetten, waaronder de belangrijke omega-3-vetzuren, 4 procent vezels, 4 procent saponinen (zeepachtige verbindingen), 2 procent lecithine dat bovendien rijk is aan vitamine E, en koolhydraten in de vorm van oligo-sacchariden. Daarnaast zitten er nog tal van begeleidende stoffen in, zoals fyto-sterolen uit de oliefractie. Fyto-sterolen kunnen het cholesterolgehalte verlagen. Saponinen binden galzouten. Galzouten zijn vetsplitsers die het mogelijk maken dat vetten de darmwand passeren. Door binding van galzouten passeren minder vetten de darmwand en kan het cholesterolgehalte dalen.

Verbruggen: „Wij noemen ons 3-procents-isoflavonenconcentraat een natuurlijk sojacomplex. Het is eigenlijk een vollediger product dan ons 15-procentsconcentraat en veel completer dan het 40-procentsconcentraat van de twee grote sojaverwerkers ADM en Central Soya dat geen eiwitten en onverzadigde vetzuren meer bevat. Het 3-procentsconcentraat wordt gebruikt in levensmiddelen, veel in sojabrood en andere producten van Bakkern-bakkers.”

Het 3-procents- en het 15-procents-isoflavonenconcentraat wordt daarnaast verwerkt in voedingssupplementen van de merken Carcicare (Isopharma, Heiloo), Sojacomplex (Liberty Health Care Products, Baarn), SojaPlus (Adviesbureau Orthomoleculaire Voeding, Den Haag) en Soja Vitaal (Indros, Almere), Bio Dream Active (Special Health Products, 's-Gravenpolder). Als het product een hoge concentratie isoflavonen bevat (meer dan 40 milligram per capsule of tablet), is gebruikgemaakt van het 15-procentsconcentraat, in andere gevallen van het 3-procentsconcentraat.

• Archer Daniels Midland Company (VS). ADM, een zeer grote sojaverwerker, behandelt het met hexaan ontvette sojameel vervolgens met ethanol, waardoor de in alcohol oplosbare suikers en isoflavonen geëxtraheerd worden, en een eiwitrijke pulp achter blijft. De eiwitten worden gebruikt als ingrediënten in levensmiddelen, als vulstof of als emulgator, een stof die water en olie met elkaar kan verbinden in een oplossing. De soja-eiwitten van ADM bevatten nauwelijks isoflavonen en onverzadigde vetzuren meer.

De isoflavonen blijven, zonder soja-eiwitten, in opgeloste vorm achter in een melasse, suikerwater. ADM maakt uit deze melasse een isoflavonenconcentraat dat bestaat uit 40 procent isoflavonen, 40 procent saponinen en zo'n 20 procent restfractie. Het isoflavonenconcentraat dient als grondstof voor de fabrikanten van voedingssupplementen (bijvoorbeeld Mega Soya Springfield van het bedrijf Topconsulting, Oud-Beijerland).

• Protein Technologies International (VS). PTI, de tweede grote sojaverwerker, haalt ook de olie uit het sojameel met behulp van hexaan. PTI maakt vervolgens een soja-eiwit zonder gebruikmaking van ethanol. Dat gebeurt door het eiwit eerst op te lossen bij verhoogde pH (basische oplossing), en weer neer te laten slaan bij lage pH (zure oplossing). De soja-eiwitten van PTI bevatten wel isoflavonen en omgekeerd. Met de producten van PTI wordt veel onderzoek gedaan.

• Central Soya (VS). Central Soya, de derde grote sojaverwerker, hanteert een vergelijkbaar procédé als ADM. De soja-eiwitten bevatten dus geen isoflavonen meer en omgekeerd. Central Soya haalt de isoflavonen eveneens uit een melasse en brengt concentraten op de markt van 5 en 40 procent. Deze concentraten bevatten dus, evenals die van ADM, nauwelijks soja-eiwitten en onverzadigde vetzuren meer. Central Soya start deze maand eveneens met de verwerking van niet-gemanipuleerde soja voor bedrijven die daarom vragen.

ADM, PTI en Central Soya zijn de grootste sojaverwerkende bedrijven ter wereld. Zij worden op enige afstand gevolgd door de middelgrote bedrijven SoyLife en Solbar Plant Extracts (zie hieronder) en nog enige kleine bedrijven.

• Solbar Plant Extracts (Israël) is, evenals SoyLife, een kleinere sojaverwerker. Solbar ontvet de sojabonen met hexaan. Ze worden vervolgens vermalen tot vlokken en in een ethanoloplossing gebracht waardoor de eiwitten van de isoflavonen worden gescheiden. De isoflavonen bevatten dus geen eiwitten meer en omgekeerd. Ook Solbar haalt de isoflavonen uit een melasse waaruit het bedrijf een 10-procents-, een 20-procents- en een 40-procents-isoflavonenconcentraat maakt.

In het productieproces heeft tot dat moment geen verhitting plaats. Daardoor blijven volgens het concern belangrijke enzymen (protease inhibitoren) behouden. Isoflavonen van Solbar worden verwerkt in het voedingssupplement Biodream Isoflavon (Special Health Products, 's-Gravenpolder).