Ginkgo biloba als geheugensteuntje

De Ginkgo biloba of Japanse tempelboom komt van origine uit het Verre Oosten. Al in de 18e eeuw werd de boom geïntroduceerd in Europa. Hij dankt zijn naam –biloba– aan de karakteristieke tweelobbige bladeren.

In de jaren zestig werd begonnen met de productie van een extract uit deze bladeren. Ze bevatten plantaardige stoffen (flavonglycosiden en ginkgoloïden) die werken als antioxidanten. Ze zouden daarnaast een gunstige invloed hebben op de bloedcirculatie door vaatverwijding en een verminderde stroperigheid van het bloed. Ook zouden ze de neiging tot samenklontering van bloedplaatjes tegengaan. Op grond hiervan kan Ginkgo-extract worden ingezet tegen doorbloedingsstoornissen in de benen ('etalagebeen') en in de hersenen. In Duitsland werd het middel in 1994 goedgekeurd voor de behandeling van dementie.

Een verminderde bloeddoorstroming in de hersenen kan zich uiten in klachten als geheugenverlies, concentratiestoornissen, duizeligheid, hoofdpijn, lusteloosheid, depressie en angst. Van veertig onderzoeken toonden 39 studies de werkzaamheid van Ginkgo bij geheugenverlies, concentratiestoornissen en dementie aan. Het betrof echter veelal kleine onderzoeken die nogal eens werden uitgevoerd zonder strikte en nauwgezette supervisie door een onafhankelijke instantie.

Verrassing
Dit voorjaar zorgde de Maastrichtse onderzoeker dr. M. van Dongen voor een wetenschappelijke verrassing. Hij deed onderzoek naar het effect van Ginkgo onder 123 licht dementerende ouderen in verzorgingshuizen. Ze kregen 24 weken lang dagelijks 240 of 160 milligram Ginkgo-extract of een neppil.

De uitkomst was teleurstellend. Ginkgo liet –geheel tegen de verwachting in– geen noemenswaardige effecten zien. Het middel vertraagde de achteruitgang van de verstandelijke vermogens niet. Toch lijkt daarmee het laatste woord nog niet gezegd. Van Dongen pleit zelf voor verder onderzoek, gezien de uitkomst van de eerdere studies.

Inmiddels is er alweer een nieuwe studie gepresenteerd, met het middel Geriaforce van Biohorma, eveneens een Ginkgo-extract. Aan het onderzoek werd deelgenomen door 240 personen, die –ook weer gedurende 24 weken– dagelijks Ginkgo in twee doseringen of een nepmiddel kregen toegediend.

Verschillen
Er waren echter twee belangrijke verschillen met het onderzoek van Van Dongen. De dagdosering was, omgerekend naar de werkzame bestanddelen in het Ginkgo-extract, in de Geriaforce-studie vele malen lager dan in het onderzoek van Van Dongen.

Voor de flavonglycosiden bedroeg die in de laaggedoseerde groep respectievelijk 0,57 milligram en 38,4 milligram en voor de ginkgoloïden 0,97 milligram en 9,6 milligram. De hogergedoseerde deelnemers kregen respectievelijk 1,14 milligram/57,6 milligram flaconglycosiden en 1,94 milligram/14,4 milligram ginkgoloïden.

Het tweede belangrijke verschil betrof de deelnemers aan beide onderzoeken. Was bij Van Dongen sprake van licht-dementerende hoogbejaarden (gemiddelde leeftijd ruim 82 jaar), in de Geriaforce-studie was sprake van relatief gezonde jonge senioren (gemiddelde leeftijd 68 jaar) met klachten van geheugenverlies en concentratiestoornissen.

Ten slotte bleek een derde verschil. De onderzoeksdeelnemers die Ginkgo biloba in de vorm van Geriaforce kregen, hadden baat bij de behandeling. Op alle relevante punten scoorden ze beter dan de mensen die een nepmiddel kregen.

Opvallend was dat de groep die de laagste dosering Geriaforce kreeg (de gangbare dagdosering), beter uit de bus kwam dan de groep die de hoge dosering kreeg (de dubbele dagdosis). Een interessante vraag is nu of Geriaforce in de gangbare dosering ook effect kan hebben op licht-dementerende patiënten zoals in de onderzoeksgroep van Van Dongen. Wellicht dat een nieuwe studie daarover helderheid kan verschaffen.

Gezien het grote aantal dementerende ouderen lijkt een dergelijk onderzoek gerechtvaardigd. Duidelijk is ook dat het ene Ginkgo-extract niet gelijk is aan het andere. De sterkte van het extract kan forse variaties vertonen. De uitkomsten van het onderzoek gelden dan ook alleen voor Geriaforce en niet voor andere Ginkgo-extracten.

De studie met Geriaforce werd uitgevoerd volgens de regels der kunst. Zowel onderzoekers als deelnemers wisten niet wie het Ginkgo-extract kreeg en wie het nepmiddel. Ook waren de groepen onderling vergelijkbaar. Het onderzoek werd uitgevoerd door diverse wetenschappers, waaronder neuroloog dr. E. Jansen Steur van het Medisch Spectrum Twente, klinisch psycholoog drs. J. Castermans, statisticus prof. dr. G. Verleye van de Vrije Universiteit van Brussel en nagezien door prof. dr. J. Kleijnen, epidemioloog aan de Universiteit van York.