Maden voorkomen amputatie

Kraanmachinist Joop van Velzen, die 2 maanden geleden met zijn voeten onder een stalen rupsband van een heikraan terechtkwam, onderging enkele operaties en zes behandelingen met vliegenlarven. Daardoor werd voorkomen dat een van zijn voeten moest worden geamputeerd. Een voor Nederland en zelfs in Europa unieke methode.

De Leidse traumachirurg dr. G. N. Jukema tekent voor de behandeling. Tijdens de 11 jaar dat hij in Duitsland werkte, ontstond zijn interesse voor de behandeling van problematische wonden, vaak ontstaan in samenhang met ernstig letsel. Samen met anderen deed Jukema veel onderzoek naar oorzaken van niet-genezende wonden of wonden die steeds weer openbreken. Van een bevriende chirurg leerde hij dat maden een oplossing kunnen zijn bij ernstige wonden.

„Op het eerste gehoor doet zoiets merkwaardig aan”, zegt Jukema. „Vliegenlarven (Lucilia sericata), onder ons bekend als maden, zijn vleeseters, terwijl een wond moet dichtgroeien met nieuw vlees.” Toch is de theorie achter de behandeling van een ernstige wond met behulp van maden heel begrijpelijk. Ze eten immers ook dood vlees op. Dat werd op het slagveld ten tijde van Napoleon al ontdekt. Een geneesheer merkte toen op dat slachtoffers die onder de maden zaten, relatief schone wonden hadden. Ook in de burgeroorlog in de VS maakte men van maden gebruik om wonden schoon te houden. Maar na de introductie van de antibiotica leek deze methode geen toekomst meer beschoren.

Steriel
Wel zijn het heel speciale maden die de Leidse chirurg Jukema gebruikt. Ze worden niet zomaar uit een willekeurig kadaver gehaald. Hij laat de beestjes uit Duitsland komen, waar ze speciaal steriel worden gekweekt voor medische toepassingen. Per behandeling worden ongeveer vijfhonderd maden met een grootte van 2 millimeter op de wond geplaatst en heel goed ingepakt in fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen. Een secuur karwei dat ongeveer 1,5 uur in beslag neemt. De beestjes mogen niet ontsnappen. Bovendien moeten ze op de wond geplaatst worden als ze nog maar net uit het ei zijn gekomen. Als ze te lang zonder voedsel zitten, zijn ze binnen de kortste keren dood.

De hele ”operatie” moet ook nog eens voorzichtig gebeuren. Een wond is van zichzelf al pijnlijk genoeg. Jukema krijgt van een goede vriend met wie hij al jarenlang samenwerkt speciale plakvriendelijke huidstrips die in een laboratorium in België zijn ontwikkeld.

De verklaring achter de behandeling met de maden is de volgende. De maden scheiden eiwitafbrekende enzymen af die het dode weefsel week maken. Vervolgens eten ze de dode cellen op, met daarin eventuele aanwezige bacteriën. Ze slaan dus twee vliegen in één klap: de maden eten dood weefsel op én de bacteriën. Ook veranderen maden de zuurgraad van de wond, waardoor de groei van bacteriën wordt afgeremd. Daarmee wordt verdere infectie voorkomen en als gevolg van zo'n infectie een vaak onvermijdelijke amputatie. Prettig bijverschijnsel is ook dat de nare geur die het afstervend weefsel van de wond verspreidt, verdwijnt.

Spons
Voorafgaand aan het aanbrengen van een portie maden op de wond brengt Jukema eerst een zogeheten polyvinyl-alcoholspons aan. Naar de werking van dit materiaal verricht hij al jarenlang onderzoek. De alcohol houdt de wond zo veel mogelijk steriel en het materiaal waarvan de spons gemaakt is, zuigt het door de wond geproduceerde vocht op en werkt als een soort matrijs voor de vorming van nieuw weefsel. Afwisselend met de polyvinyl-alcoholspons worden de maden op de wond gebracht. „Maximaal 4 dagen blijft een portie maden op de wond zitten. Dan moeten ze worden ververst. De maden hebben zich in 3 dagen rondgegeten aan het rottend vlees. Ze zijn dan inmiddels van 2 millimeter tot 1,5 centimeter groot gegroeid”, zegt Jukema. Enkele keren moet de behandeling worden herhaald. De werking van spons en maden versterken elkaar.

Jukema: „Het is wel een pijnlijke behandeling. De wond geeft een soort knagend gevoel, dat slecht kan worden onderdrukt met gewone pijnstillers. Vandaar dat we de pijn tegengaan met een ruggenprik via een infuus, een zogenaamde epiduraal catheter.”

Als de methode aanslaat, wil de Leidse chirurg overgaan op een behandeling waarbij de wond in een soort vacuüm wordt gebracht. „Door de onderdruk, waar een speciaal ontwikkelde pomp voor zorgdraagt, wordt de heling van de wond versneld.”

Intensief
De behandelmethode is zeer intensief en tijdrovend. „Ook de verpleging moet er veel tijd in steken”, zegt Jukema. „Maar het resultaat maakt de moeite dubbel en dwars waard. Iedereen is er enthousiast over, of het nu de verpleging is of de bacterioloog. Het is voor iedereen een verrassing iets nieuws te ontdekken dat een welkome aanvulling is op bestaande technieken. Je doet het om menselijk lijden te verzachten.”

De Leidse chirurg laat er geen twijfel over bestaan dat de madenmethode een laatste redmiddel is. „Het ontstaan van ernstige wonden aan ledematen gaat vaak samen met de aantasting van botweefsel, zoals bij suikerziekte. Alles wat je ter genezing van een dergelijk proces aanwendt, is niet meer dan een achterhoedegevecht. Je kunt nu een teen of een voet wat langer behouden, wat natuurlijk niet onbelangrijk is”, aldus Jukema. Hij wijst erop dat niet iedereen geholpen kan worden die een wond heeft. „Diabetespatiënten die hun tenen of hun hele voet zien wegsmelten, moeten natuurlijk niet massaal naar Leiden gaan bellen voor een behandeling met maden”, zegt Jukema.

Kosteneffectief
Hij wijst erop dat de behandeling zeer kosteneffectief is. „De kosten zijn in elk geval geen belemmering om de methode toe te passen. Het is beslist niet duurder dan welke andere methode ook. Vergeet bovendien niet dat je een prothese uitspaart. Die kost al gauw tussen de 10.000 en 15.000 gulden. Daarnaast vergt een revalidatieperiode na een prothese ook al gauw een maand of 9. Neem je al deze zaken bij elkaar in ogenschouw, dan is de methode met de maden behoorlijk kosteneffectief.”