De strijd tegen glaucoom

„Je merkt langzaam maar zeker dat je gezichtsveld inkrimpt. Dat gebeurt sluipenderwijs”, zegt een glaucoompatiënt. „Ineens stoot je het glas wijn naast je bord om. Later moet je om iets op je bureau te vinden, het bureaublad afspeuren op de manier van een duikbootkapitein achter een periscoop. Dat is enorm hinderlijk. Zo gaat stukje bij beetje je gezichtsveld verloren.”

Ongeveer 2 procent van alle veertigplussers lijdt aan glaucoom, ook wel groene staar genoemd. Een van de symptomen van deze oogziekte is een te hoge oogdruk, vaak ontdekt door de opticien die de druk in de oogbol meet. Die verhoogde oogdruk zorgt ervoor dat de oogzenuwen beschadigd raken. Daardoor verliest de patiënt langzaam maar zeker steeds meer gezichtsvermogen. Totale blindheid kan uiteindelijk het gevolg zijn.

Oogkamerwater
Glaucoomschade ontstaat in 60 procent van de gevallen doordat het oog zijn zogenaamde oogkamerwater niet kan afvoeren. Het oog kent twee soorten vocht: het traanvocht en het oogkamerwater. Het traanvocht aan de buitenkant van het oog moet het hoornvlies soepel en schoon houden. Het oogkamerwater binnen in de oogbol houdt het oog op spanning en dient als transportmedium voor de noodzakelijke voedingsstoffen. Wanneer het afvoersysteem te weinig water kan doorlaten, wordt de hoeveelheid oogkamerwater te groot, waardoor een verhoogde oogdruk ontstaat. Door die verhoogde oogdruk raken de vezels van de oogzenuw steeds meer beschadigd.

Bij nog eens 40 procent van de patiënten is de oogdruk niet duidelijk verhoogd, terwijl er wel sprake is van glaucoom. Bij hen spelen waarschijnlijk andere ontstaansfactoren een rol. Het meten van alleen de oogdruk is daarom niet erg betrouwbaar om de ziekte vast te stellen.

Diagnostiek
Er zijn verschillende andere, elkaar beconcurrerende technieken om glaucoom te diagnosticeren die niet uitgaan van een verhoogde oogdruk. Allemaal zijn ze erop gericht glaucoom in een vroeg stadium vast te stellen. Onlangs werden vijf verschillende meettechnieken door 24 specialisten in de aula van het Rotterdamse Oogziekenhuis 3 dagen lang uitgebreid besproken. Organiserend oogarts dr. H. G. Lemij verwachtte daar spetterend vuurwerk. „Net als in het gewone bedrijfsleven gunnen concurrerende dokters en onderzoekers elkaar het licht in de ogen niet”, zegt hij. „In april vorig jaar hadden we een eerste bijeenkomst in de Verenigde Staten. Binnen een minuut ontketende zich daar een geweldige ruzie”, aldus de Rotterdamse oogarts.

Collega's vroegen hem of hij wel goed bij was om nog eens zo'n debat te organiseren. „De uitkomst ervan hier in Rotterdam is echter meegevallen”, zegt Lemij. „Er viel zelfs geen onvertogen woord.”

De 24 oogartsen, natuurkundigen en statistici kwamen uit Azië, Noord-Amerika, Europa en Australië. „Zeven lieten het afweten”, zegt Lemij. „Ik houd het erop dat ze zich met de meest fantastische smoezen hebben verontschuldigd.”

De presentatoren van de vijf verschillende apparaten hadden volgens Lemij natuurlijk elk voor zich een bepaald diagnoseapparaat in hun hart gesloten. „Ze deden er dan ook alles aan om de andere aanwezigen te overtuigen van hun gelijk.”

”Nerve fibre analyser”
Lemij gebruikt in het Rotterdamse Oogziekenhuis de ”nerve fibre analyser” (nfa), een uitvinding die hij en zijn collega dr. Martha Tjon-Fo-Sang omvormden tot wat hij noemt een zeer nauwkeurig apparaat. „Met een laserstraaltje schijn je in het oog, waarna de dikte van de laag zenuwcellen op het netvlies wordt gemeten.”

Tijdens het congres in de aula van het Oogziekenhuis in Rotterdam is Lemij tot de conclusie gekomen dat 'zijn' nfa-techniek nog altijd de beste is. Toch vindt hij dat in sommige andere onderzoeksmethoden ook muziek zit. De Rotterdamse oogarts hecht eraan met collega's in gesprek te blijven om verder te komen. „De diverse technieken kunnen elkaar in de toekomst best eens aanvullen”, zegt hij.

Dit najaar verschijnen de diverse presentaties in boekvorm. „Dan kan iedereen zien wat de beperkingen van bepaalde diagnostische technieken zijn, op welke punten ze kunnen worden verbeterd en welke diagnosemethoden meteen de kast in kunnen”, aldus de Rotterdamse oogarts.

Laserbehandeling
Glaucoom is te behandelen met laserstralen. Met de laser worden kleine wondjes gemaakt in de buurt van de filters die zich voorin het oog bevinden en die het oogvocht afvoeren. Deze wondjes vormen kleine littekens die samensnoeren waardoor de filters opentrekken. Het effect van deze behandeling kan in de loop der jaren echter weer afnemen.

In dat geval moeten andere technieken worden toegepast, bijvoorbeeld microchirurgie. Andere wapens zijn diverse geneesmiddelen die de oogdruk verlagen. Dit zijn veelal oogdruppels. Sinds kort is onder andere het geneesmiddel Xalatan op de markt. Dit antiglaucoommiddel wordt sinds 1 februari vergoed. Het middel, waarmee in de Verenigde Staten inmiddels eenvijfde van alle glaucoompatiënten wordt behandeld, is zeer effectief. In tegenstelling tot andere medicamenten grijpt het niet in op de aanmaak van het oogkamerwater, maar stimuleert het juist de afvoer. Hierdoor daalt de oogdruk sterker dan met de overige bestaande middelen. Het heeft nauwelijks bijwerkingen, wat niet gezegd kan worden van de oudere generaties glaucoommedicijnen. Vandaar dat het nieuwe middel door zowel oogartsen als patiënten met vreugde werd begroet.

Glaucoom Vereniging
Ook de in 1988 opgerichte Glaucoom Vereniging is blij met alle vorderingen die rond deze sluipende oogziekte worden gemaakt. „Eenmaal opgetreden schade aan het oog is niet meer te herstellen. Blindheid is een onvermijdelijk gevolg. Daarom geldt: hoe eerder de diagnose wordt gesteld, hoe beter. Wetenschappelijke en technische ontwikkelingen hebben bijgedragen tot een vooruitgang van de behandeling waardoor het ziekteproces kan worden afgeremd”, zo stelt een woordvoerder van de Glaucoom Vereniging. De vereniging telt 3000 leden en heeft als doel voorlichting, onderzoek en hulpverlening.

Informatie over glaucoom is te krijgen bij de Glaucoom Vereniging, Oegstgeest. Tel. 071-517 42 42.