Gezondheidsraad ziet nog geen gevaar in mobiele telefoons

Slapeloze nachten van GSM

Van de ene op de andere dag sliep mevrouw niet meer. De slaappil die de huisarts voorschreef, kon haar ook niet in dromenland brengen. Ze raadpleegde een homeopathisch arts. Met behulp van elektroacupunctuur mat hij haar door en constateerde dat mevrouw „last had van straling.”

Met een kastje moest ze de straling in haar huis opvangen, dan kon hij de omvang van het probleem meten. Van de uitkomst schrok de arts. De hoeveelheid straling was zo groot, „mevrouw moest maar verhuizen.” Ze bezocht haar buurman, zendamateur. Zou ze vanwege zijn hobby gedwongen zijn een ander huis te zoeken? Buurman kon haar echter uit de droom helpen. Precies op de dag dat de slaapproblemen waren begonnen, plaatste Dutchtone een GSM-zendmast op de naburige flat.

Mevrouw was een van de ruim 200 mensen die de afgelopen 3 maanden een telefoontje pleegden met het Meldpuntennetwerk Gezondheid en Milieu. Deze stichting probeert door registratie van gezondheidsklachten inzicht te krijgen in de relatie tussen ziekte en milieu. Het meldpuntennetwerk deed eind vorig jaar via enkele landelijke dagbladen de oproep gezondheidsklachten door mobiele telefoons bij het netwerk te melden.

Volgens meldpuntcoördinatrice Ingrid van Herk melden mensen vooral hoofdpijn, duizeligheid of een dof gevoel in de oren. Soms is het ongemak moeilijk te omschrijven. „Dan zeggen ze enkel dat ze zich niet lekker voelen wanneer de GSM in hun borstzakje zit.” Ernstig was het telefoontje van een man die vertelde dat er een goedaardig gezwel zat aan de gehoorzenuw van zijn 'luisteroor' na 5 jaar lang mobiel telefoneren vanwege zijn werk.

Bloeddrukstijging
Onderzoeken lijken een wetenschappelijke basis voor de ongerustheid te geven. De Zweed dr. Kjell Hansson Mild bestudeerde het belgedrag en de gezondheid van 11.000 mobiele bellers. Mei 1998 meldt hij dat mensen die lang telefoneren, vaker last hebben van vermoeidheid, hoofdpijn en een branderige huid. Stefan Braune van de Universiteitskliniek in het Duitse Freiburg rapporteert een maand later over bloeddrukstijging bij jonge vrijwilligers tijdens het gebruik van een GSM-toestel.

Veel onderzoeken zijn dierexperimenten. Muizen ontwikkelen twee keer zo veel kanker nadat zij gedurende 18 maanden zijn blootgesteld aan GSM-straling. Henry Lai van de Universiteit van Washington bericht dat de mobiele telefoons het kortetermijngeheugen van ratten aantast. Dezelfde Lai zei vorige week in de Britse krant The Observer dat GSM-straling verslavend werkt.

De dierexperimenten hebben echter een groot nadeel: de resultaten gelden absoluut niet voor mensen, zegt stralingsbioloog dr. Eric van Rongen. „Bovendien geven proeven die de media halen meestal aanleiding tot vragen. Ze zijn vaak niet te reproduceren. Lai publiceerde enkele jaren geleden over schade aan het DNA door elektromagnetische straling. Dat onderzoek is herhaald door andere groepen, maar niemand behaalde een dergelijk resultaat. Blijkbaar klopt er iets niet aan Lai's analysemethode.”

De Gezondheidsraad schreef in 1997 een adviesrapport over straling. Belangrijkste conclusie: Wie zijn mobiele telefoon volgens de regels gebruikt, loopt volgens de huidige wetenschappelijke kennis geen gevaar. Van Rongen is secretaris van de commissie die het rapport opstelde.

Magnetroneffect
Kanker en geheugenverlies door GSM's zijn dus volgens de huidige stand van de wetenschap niet waarschijnlijk. De energie van de elektromagnetische straling (em-straling) waarvan het GSM-netwerk gebruikmaakt, is daarvoor te gering. Het is wel mogelijk dat de hersenen tijdens het mobiele gesprek een beetje opwarmen. Het weefsel absorbeert een deel van de 900 Mhz (1 MHz is 1 miljoen hertz) em-straling, en zet die om in warmte. Dit 'magnetroneffect' treedt op bij alle straling met frequenties tussen 100 kHz (100.000 Hz) en 10 GHz (10 miljard hertz).

De Gezondheidsraad heeft advieswaarden voor em-straling bepaald. Het magnetroneffect dat optreedt onder die grenswaarden is zo klein dat ook heel jonge, oude of ongezonde mensen de warmte nog goed kunnen verwerken. Voor GSM-straling is de grenswaarde gesteld op een energieopname van 0,08 watt per kilogram. In 20 minuten stijgt de temperatuur dan minder dan 0,1 graad Celsius. In het dagelijks leven verwerkt een gezond lichaam zonder problemen een grotere warmtebelasting. Een flinke maaltijd of wat lichaamsbeweging levert 1 tot 10 watt per kilogram. Voor blootstelling van alleen het hoofd geldt een hogere advieswaarde van 2 watt per kilogram omdat de warmte makkelijk kan worden afgevoerd naar de rest van het lichaam.

Commercie
Opwarming van de hersenen is met het lage vermogen van GSM-telefoons volgens Van Rongen niet waarschijnlijk. De GSM's hebben een maximumvermogen van 2 watt, maar het zenden en ontvangen heeft slechts gedurende eenachtste deel van de tijd plaats. Het hoogste effectieve vermogen is dan nog maar 0,25 watt. „Onderzoekers in Zürich maten de energieopname in een kunsthoofd bij zestien verschillende types GSM-toestellen. De resultaten varieerden van 0,28 tot 1,33 watt per kilogram, dat blijft dus beneden de advieswaarde van 2 watt per kilogram”, aldus Van Rongen.

De angst voor gezondheidsschade door GSM's mag dan wetenschappelijk ongegrond lijken, inmiddels is de commercie erop ingesprongen. Wie zijn hoofd wil beschermen tegen em-straling kan zijn toestel in een beschermhoesje inpakken of er een metalen button opplakken. Die zou de straling 'opzuigen'. Van Rongen heeft er z'n bedenkingen bij. „Zo'n beschermhoes bedriegt de mobiele telefoon. Het toestel denkt dat het ver van een basisstation verwijderd is en gaat op een hoger vermogen uitzenden.” Netto effect nul komma nul dus? „Dat is moeilijk te zeggen. Ik denk dat die maatregelen maar deels zin hebben.”

Letterlijk afstand nemen lijkt een effectievere maatregel. De hoeveelheid geabsorbeerde em-straling vermindert drastisch met toenemende afstand van de telefoon. Het hoofd van iemand die zijn GSM 30 centimeter van zich afhoudt, neemt honderd keer minder warmte op dan in het geval de telefoon direct tegen het oor zit geklemd.

Opstand
Het „overgrote deel” van de klachten die het Meldpuntennetwerk Gezondheid en Milieu bereiken, gaat echter niet over de GSM-telefoons maar over de zendmasten, zegt Ingrid van Herk. Het betreft niet alleen gezondheidsproblemen zoals slapeloosheid. Meer en meer komen flatbewoners in opstand. „Ze voelen zich overvallen als in het holst van de nacht Franssprekende monteurs het dak opklimmen. Die mogen vervolgens ook nog eens 24 uur per dag naar boven om onderhoud te plegen. Mensen voelen zich niet meer veilig in hun eigen flat.”

Weerstand tegen dergelijke praktijken is begrijpelijk. Angst voor gezondheidsschade door zendmasten is met de huidige wetenschappelijke kennis echter ongegrond. Van Rongen: „Alleen als je pal voor zo'n antenne gaat staan, op een afstand van minder dan 2 meter, overschrijd je de blootstellingslimiet.”

De zendmasten verspreiden hun bundel straling als een platte schijf horizontaal vanaf het dak. Daardoor is achter en onder de antennes het risico minimaal. Metingen wijzen uit dat de stralingsintensiteit op de grond tussen eenveertigste en eentweehondervijftigste van de internationale richtlijnen ligt.

Toch pleit bijvoorbeeld de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ervoor rekening te houden met „esthetische overwegingen en gevoeligheden bij de bevolking.” Plaatsing van basisstations bij scholen en speelplaatsen is bijvoorbeeld zo'n gevoeligheid. Eerst goed nadenken dus, zegt de WHO. Wellicht kan de WHO over 5 jaar concretere adviezen geven. Dan is het International EMF-project (EMF staat voor electromagnetical field) af, een wereldwijd onderzoek naar de mogelijke effecten van em-straling.

Dat is nodig, want ook de WHO moet concluderen dat tot nu toe niet duidelijk is hoe groot het gezondheidsrisico van GSM's bij de mens werkelijk is. De resultaten van bevolkingsonderzoeken zijn verre van eenduidig. Een fraai bewijs daarvan is het experiment van de Brit dr. Alan Preece, waarover The Independent zaterdag berichtte. Leidt GSM-gebruik tot geheugenverlies? Nee, toonde Preece aan, er is geen sprake van negatieve effecten op de geestelijke prestaties. Proefpersonen maken met een GSM bij hun hoofd een geheugentest net zo goed of slecht als anders, en hun reactievermogen neemt zelfs toe.

Het is echter de vraag of ooit bewezen kan worden dat GSM-straling zonder gevaar is. Van Rongen: „Dat is nooit aan te tonen. Wetenschappelijk kun je alleen bewijzen dat een bepaald effect wél optreedt. Maar als je geen relatie vindt, heb je nog niet aangetoond dat er inderdaad niets is.”