Laser tegen ouderdomsblindheid
Door A. M. Alblas
Een oogziekte die leidt tot slechtziendheid of zelfs tot blindheid is een angstaanjagend schrikbeeld. Degeneratie van de gele vlek op het netvlies is zo'n ziekte. Tot voor kort was er aan deze, meestal bij ouderen voorkomende oogkwaal, weinig of niets te doen. Maar oogspecialisten, samen met de farmaceutische industrie, passen sinds twee jaar een nieuwe lasertherapie toe, die als een doorbraak in de behandeling van de gevreesde ouderdomsblindheid kan worden beschouwd.
Zaterdag presenteerden vooraanstaande oogartsen op een congres in het Zwitserse Lausanne aan 500 collega's uit de hele wereld de resultaten van de nieuwe behandelingsmethode.
Netvliesdegeneratie, met name van de gele vlek (macula), treedt meestal op bij ouderen boven de 60. Vandaar de naam van de aandoening: leeftijdsgebonden (Age-related) Macula Degeneratie (AMD). Het netvlies vormt de binnenbekleding van de achterzijde van het oog. Licht dat op het netvlies valt, wordt omgezet in elektrische prikkels naar de hersenen, waar zich een beeld vormt. Midden op het netvlies bevindt zich de gele vlek, rijk aan zintuigcellen voor het scherp zien. Uitval van de gele vlek geeft een wazig beeld midden in het gezichtsveld. Patiënten kunnen niet meer lezen, geen telefoonnummer opzoeken en ze herkennen mensen niet meer. Ze kijken altijd langs iemand heen, om nog iets van de omgeving waar te nemen. Dat maakt de ziekte tot een sociaal probleem.
In Nederland lijden 50.000 tot 60.000 mensen aan de oogziekte AMD, een aantal dat vergelijkbaar is met het aantal prostaat- en borstkankergevallen. Wereldwijd is er sprake van 25 tot 30 miljoen mensen die aan AMD lijden. Vanwege de toenemende vergrijzing zal naar verwachting het aantal AMD-patiënten in de komende jaren met 300 procent toenemen. Mede vanwege het feit dat de rol van de ouderen in de maatschappij steeds belangrijker wordt, is de medische wetenschap erop gespitst AMD-patiënten een behandeling te bieden die resultaat heeft.
Probeersels
De meeste patiënten (85 procent) hebben last van een ”droge vorm” van netvliesdegeneratie. Oorzaak is een degeneratie van de cellen van het netvlies. Voor deze vorm van AMD bestaat geen behandeling. Een minderheid van de patiënten (15 procent) heeft last van de ”natte vorm”. Oorzaak is een woekering van bloedvaatjes achter op het netvlies. Bij 90 procent van de patiënten leidt dit tot slechtziendheid of zelfs blindheid. Er is een laserbehandeling voor ontwikkeld, maar die biedt onvoldoende soelaas.
„Met een laser brand je de woekerende bloedvaatjes dicht. Er ontstaat dan een littekentje, waardoor de woekering niet verdergaat. Het risico is echter heel groot dat je met de laser door alle lagen van het oog heenbrandt, met als gevolg dat de patiënt nog slechter ziet”, zegt prof. dr. F. Hendrikse, oogarts in het Academisch Ziekenhuis Maastricht.
Deze vorm van laserbehandeling was dus te agressief. Vervolgens werden röntgenstralen ingezet. Maar ook hier was het middel erger dan de kwaal.
Chirurg en pillen
Er is ook gezocht naar een chirurgische oplossing. Ook die aanpak was niet bevredigend. Hendrikse: „Veel schade en geen effect.” In Nijmegen en in Rotterdam heeft men ook geprobeerd het netvlies door de chirurg een paar graden te draaien (rotatie), zodat de gele vlek op een iets andere plaats komt te zitten. Volgens de Maastrichtse oogprofessor: „Een majeure ingreep, met af en toe spectaculaire resultaten, maar met evenzoveel spectaculaire complicaties. Met die vorm van 'Russische roulette' zijn we ook maar gestopt.”
Ten slotte zijn nog medicamenten ingezet om de vaatgroei te remmen en is een minder krachtige laserbehandeling toegepast. Hendrikse: „Van deze methoden weten we wetenschappelijk gezien nog te weinig, maar ik zie er geen spectaculaire resultaten van.”
Uit tal van onderzoeken is verder gebleken dat bepaalde voedingssupplementen (luteïnen) het degeneratieproces van het netvlies kunnen vertragen. Deze antioxidanten zijn in staat vrije radicalen in het lichaam weg te vangen en bieden daardoor een zeker beschermend effect. Hendrikse: „Het gaat vooral om de stof luteïne, die in groene groenten en gele paprika's zit. Vooral veel van dit soort groenten eten dus. Het probleem is echter dat op het moment dat AMD zich openbaart je eigenlijk al te laat bent. De reeds ontstane schade kun je niet meer tenietdoen.”
Photo Dynamische Therapie
Volstrekt nieuw is de Photo Dynamische Therapie (PDT), waarbij de stof Verteporfin (Visudyne) bij de patiënt via een infuus wordt toegediend. Na 15 minuten is de stof alleen nog in de vaatwoekeringen in de gele vlek van het netvlies aanwezig. Die geselecteerde plekken worden vervolgens met heel zwak laserlicht aangestraald.
De behandeling is van origine afkomstig uit de oncologie. Kankerspecialisten probeerden tumoren, die altijd zeer rijk zijn aan bloedvaten, met Verteporfin en laserlicht te behandelen. Die aanpak werkte slecht omdat de kluwen van bloedvaten in een tumor doorgaans veel groter is dan de ragfijne vaatwoekeringen in het netvlies. Daarbij gaat het om duizendsten van millimeters.
PDT wordt nu twee jaar toegepast. Hendrikse noemt de resultaten van de behandeling spectaculair. Omdat de onderzoeksresultaten over het tweede jaar die van het eerste jaar bevestigen, wordt ook op het congres in Lausanne gesproken van een doorbraak. In 500 oogheelkundige centra in 25 landen zijn inmiddels meer dan 8000 AMD-patiënten met de PDT behandeld.
Als enige Nederlandse oogarts heeft prof. Hendrikse sinds december vorig jaar in Maastricht dertig patiënten voor zijn rekening genomen. „Dat kon ik doen omdat ik van het ziekenhuis 3 ton heb gekregen. De Verteporfin is in Nederland helaas nog niet vrijgegeven op de markt, maar mag wel onder strikte regels door een specialist worden gegeven”, aldus Hendrikse.
Ook hij spreekt van een doorbraak. „Patiënten gaan zelfs beter zien, iets wat tot nu toe bij geen enkele behandeling van AMD is voorgekomen. Wel gaat in 90 procent van de gevallen de vaatwoekering na twee tot drie maanden weer lekken. Dan moet opnieuw behandeld worden. Het eerste jaar gemiddeld zelfs 3,5 keer en het tweede jaar gemiddeld 2,1 keer. Voordien werd tweederde van de AMD-patiënten blind, met deze nieuwe behandeling nog maar eenderde. Dat is 30 procent winst, een ongekend percentage in de geneeskunde. Als er in ons vak sprake is van een succes, dan gaat het meestal maar om enkele procenten.”
Niet pijnlijk
De behandeling is voor de patiënt niet pijnlijk. Duur is de laserbehandeling evenmin. Maar de stof Verteporfin is niet goedkoop. Prof. Hendrikse: „Voor één behandeling kun je een heel dure fiets kopen.” Het farmaceutisch bedrijf CibaVision windt er in Lausanne geen doekjes om: één spuitje kost 2400 Zwitserse franken, algauw zo'n 3350 Nederlandse guldens. Na verloop van tijd zullen de kosten ongetwijfeld dalen.
