Tomaten beschermen
tegen welvaartskwalen

De grootste tomatenverwerker ter wereld financiert sinds enkele jaren wetenschappelijke studies aan universiteiten in diverse landen in het kader van het ”Lycopeenproject”. Doel van dit project is het verkrijgen van gegevens over de rol van lycopeen bij het voorkómen van onder meer borst-, prostaat-, long- en dikkedarmkanker en hart- en vaatziekten. Daarnaast wil Heinz „consumenten bewustmaken van de voordelen van voeding die rijk is aan lycopeen.”

Lycopeen behoort tot de carotenoïden, een grote familie van kleurstoffen die van nature voorkomen in groenten, fruit en vis. De bekendste is bèta-caroteen, de stof die worteltjes oranje kleurt. Lycopeen komt vooral voor in tomaten en daarvan vervaardigde producten zoals ketchup, puree, soep en sap. Lycopeen uit deze verhitte producten wordt overigens gemakkelijker in het lichaam opgenomen dan in pure vorm uit de tomaat zelf. De consumptie van een klein beetje olie of vet verdubbelt de opname van lycopeen in het lichaam.

Antioxidant
Lycopeen is een antioxidant. Antioxidanten kunnen agressieve zuurstofdeeltjes (vrije radicalen) wegvangen die schade toebrengen aan cellen en weefsels. Er zijn belangrijke aanwijzingen dat vrije radicalen een rol spelen bij het ontstaan van kanker, hart- en vaatziekten, blindheid bij ouderen door netvliesdegeneratie en artritis. Van de totale familie carotenoïden lijkt lycopeen de beste bescherming te bieden tegen de schadelijke werking van vrije radicalen, aldus prof. dr. H. Sies, hoofd van het instituut voor fysiologische chemie van de Universiteit van Düsseldorf. Zo blijkt uit een studie met witte bloedcellen die in het laboratorium werden blootgesteld aan stikstofdioxideradicalen, dat lycopeen twee keer zo veel bescherming biedt tegen celbeschadiging als bèta-caroteen. Stikstofdioxide is een onderdeel van sigarettenrook en is ook een belangrijke industriële luchtvervuiler.

Uit ander onderzoek komt naar voren dat de beschermende werking van lycopeen, en ook van andere carotenoïden, toeneemt in combinatie met andere oxidanten, zoals vitamine A, E en C.

Lycopeen is volgens Sies, vergeleken met andere carotenoïden, ook het effectiefst bij het voorkomen van oxidatie van het 'slechte' LDL-cholesterol, een proces dat een rol speelt bij het ontstaan van schade aan bloedvatwanden en vaatvernauwing. Dit effect wordt versterkt in combinatie met luteïne, eveneens een carotenoïde. Luteïne bevindt zich samen met zeaxanthine, ook een carotenoïde, in grote concentraties in de gele vlek van het oognetvlies. Zelf heeft lycopeen een voorkeur voor andere organen. De grootste concentraties worden aangetroffen in de lever, de longen, de prostaat, de dikke darm en de huid.

Een andere rol van lycopeen lijkt eveneens van belang. Sies wijst op onderzoek waaruit blijkt dat lycopeen de communicatie tussen cellen stimuleert. Dat is van belang omdat er een verband is aangetoond tussen een dergelijke communicatietoename en groeiremming van cellen die zich bevinden in een voorstadium van kanker. Uit onderzoek in Israël naar borst-, long- en baarmoederhalskanker blijkt dat lycopeen ook de groei van al ontstane tumorcellen remt. Sies: „Lycopeen gaat de ontwikkeling van kankercellen tegen, en als ze eenmaal ontstaan zijn stimuleert lycopeen de verdediging.”

Borst- en prostaatkanker
Interessante onderzoeksgegevens levert prof. dr. Venket Rao, voedingswetenschapper aan de Universiteit van Toronto. Uit eigen, nog niet gepubliceerde onderzoeksgegevens blijkt dat vrouwen met borstkanker een zeer laag lycopeengehalte in hun bloed hebben. Hetzelfde geldt voor vrouwen met baarmoederhalskanker. Bij mannen met prostaatkanker was het gehalte aan prostaat specifiek antigeen (PSA) in het bloed hoger naarmate het lycopeengehalte daalde. PSA is een belangrijke tumormarker die een maat is voor de activiteit van de kankercellen.

Rao wijst verder op onderzoek in Italië, dat een verlaagd risico op borstkanker laat zien bij vrouwen die veel tomaten en daarvan afgeleide producten consumeren. Eenzelfde uitkomst toont een zes jaar durend onderzoek onder 48.000 Amerikaanse mannen die twee keer per week een portie tomatenproducten consumeerden, bijvoorbeeld in de vorm van pastasaus of tomatensap. Hun risico op prostaatkanker daalde met 34 procent.

Literatuurstudie
Prof. dr. E. Giovannucci, verbonden aan de Harvard Medical School in Boston, was betrokken bij literatuuronderzoek (72 studies) naar het effect van de consumptie van tomaten(producten) op kanker. In 57 onderzoeken werd aangetoond dat het eten van tomaten(producten) het risico op prostaat-, long-, en maagkanker vermindert. De gegevens waren wat minder hard bij tumoren van de alvleesklier, de slokdarm en de dikke darm, en bij borst- en baarmoederhalskanker. Ook bij deze tumoren was echter sprake van een afgenomen risico.

Lycopeen lijkt ook een beschermende rol te spelen bij het ontstaan van hart- en vaatziekten. Zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit van North Carolina onder bijna 1400 Amerikaanse en Europese mannen dat het risico op een hartinfarct 50 procent lager is bij mannen met een hoog lycopeengehalte in het bloed.

Giovannucci wijst er wel op dat nog niet is bewezen dat lycopeen in dit soort onderzoeken een oorzakelijke rol speelt. „Het gaat om laboratorium- en observationele studies, waarin interessante effecten en verbanden zijn aangetoond. Voor het vinden van harde bewijzen is meer onderzoek nodig. Van belang is verder dat tomaten niet alleen lycopeen, maar nog veel meer potentieel waardevolle stoffen bevatten. Die dragen, in combinatie met elkaar of apart, mogelijk ook bij aan gunstige gezondheidseffecten.”