Verhevigde jacht
op schimmelgif

De Inspectie Gezondheidsbescherming (beter bekend als de Keuringsdienst van Waren) was altijd al bedacht op de aanwezigheid van aflatoxine, met name in noten. Dat leidde vorig jaar nog tot een importverbod voor Egyptische noten nadat onaanvaardbare hoeveelheden van de stof in een partij waren aangetroffen.

De inspectie heeft nu met de douane afspraken gemaakt om de controle te perfectioneren. Vooral de producten uit gebieden waar men het niet altijd even nauw neemt met veiligheids- en gezondheidsvoorschriften zullen extra goed in de gaten worden gehouden. Daarbij gaat het om landen zoals Iran, China, Turkije, Egypte, Oost-Europa en veel Afrikaanse staten. Maar ook aflatoxinegevoelige producten uit de Verenigde Staten en Argentinië hebben de belangstelling van de samenwerkende overheidsdiensten.

Kankerverwekkend
Aflatoxine B1 is zelfs al in zeer kleine hoeveelheden kankerverwekkend. Deskundigen veronderstellen dat de stof verantwoordelijk is voor de verhoogde kans op leverkanker in Afrikaanse en Aziatische regio's, waar meer beschimmelde producten worden gegeten dan elders. Maar een factor die daarbij een belangrijke rol speelt, is dat in diezelfde contreien naar verhouding veel hepatitis B voorkomt. Alles wijst erop dat juist deze combinatie extra risico's geeft. Er zijn ook voedingsdeskundigen die zeggen dat het gevaar van stoffen zoals aflatoxine wordt overdreven.

Schimmelvorming is vaak een gevolg van vochtige omstandigheden. Gebrekkige opslag is een beruchte factor. Toch hoeft de aanwezigheid van aflatoxine niet automatisch te duiden op nonchalance of tekortschietende maatregelen in de producerende landen. „Onderzoek heeft uitgewezen dat aflatoxine ook tijdens het transport kan ontstaan. Bij de verscheping waren producten schimmelvrij, maar bij aankomst in Nederland werd aflatoxine gemeten. Containers staan soms wekenlang onder wisselende weersomstandigheden te wachten op vervoer. Dan kan er van alles misgaan”, zegt André Eegdeman van de Inspectie Gezondheidsbescherming.

Zijn dienst controleert niet als enige op de aanwezigheid van aflatoxine. Ook de bedrijven die de producten importeren, voeren controles uit. Het onderzoek is overigens vrij lastig. Die moet in het laboratorium plaatshebben. Met het blote oog is aflatoxine niet waar te nemen.

Na bewerking, bijvoorbeeld het branden van pinda's, is het gevaar voor verdere vorming van aflatoxine geweken. Maar het is niet zo dat aflatoxine door verhitting verdwijnt. „Wat er op dat moment inzit, gaat er niet gemakkelijk meer uit”, tekent Eegdeman aan.

Pistachenoten
De Consumentenbond heeft enkele jaren geleden 150 partijen nootjes in Nederlandse winkels op de aanwezigheid van aflatoxine onderzocht: 82 porties pistachenoten, 23 porties paranoten en 45 porties gemengde noten. Slechts in twee porties zat meer dan wettelijk was toegestaan. Het ging om pistachenoten die waren gekocht in een Turkse winkel en bij een marktkraam van een allochtoon.

In Amerika is in de eerste helft van de jaren negentig erg veel onderzoek gedaan naar het effect van allerlei natuurlijke en kunstmatige giftige stoffen in onze voeding, zoals kleur- en geurstoffen, bestrijdingsmiddelen, solanine (met name in aardappelen) en ook aflatoxine.

Aanleiding was de breed levende zorg dat deze stoffen debet waren aan de verhoogde sterfte aan kanker. De conclusie was dat de risico's erg meevielen. De toename van kanker werd veel meer toegeschreven aan de ongezonde leefwijze van de moderne mens en het eenzijdige voedingspatroon met een tekort aan groente en fruit en een teveel aan vet.

België
Toxicoloog dr. G. J. A. Speijers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM) is het met die conclusie op zich eens, maar wijst er wel op dat het geringe risico van een stof als aflatoxine juist te danken is aan de controle.

„Ik vind het dan ook terecht dat de controle verder wordt verscherpt. De controlerende instanties treffen soms partijen noten aan met een hoeveelheid aflatoxine die ver boven het toelaatbare ligt. Hoe beter de controle, hoe kleiner de kans dat zo'n partij op de markt komt. Van de recente affaires in België kunnen we leren dat we niet alert genoeg kunnen zijn. Helemaal waterdicht kan de controle nooit zijn, maar de kans dat er een verkeerde partij doorglipt, kan wel tot het uiterste worden beperkt.”

Een lastige vraag is of de consument zelf ook de kans kan verkleinen dat hij aflatoxine binnenkrijgt. Een feit is dat met name gerenommeerde bedrijven, bijvoorbeeld de notenfabrikanten Duyvis en Calvé, er heel veel aan gelegen is een aflatoxineschandaal te voorkomen. Daarom zullen hun interne controles zeer scherp zijn.

De deskundigen laten zich echter niet tot een advies aan de consument verleiden, ook al lijkt het genoemde onderzoek van de Consumentenbond met een Turkse winkel en een marktkraam als boosdoeners daar wel aanleiding toe te geven. De consument zal zelf zijn conclusies moeten trekken.