Migrainepillen
onder de loep

Farmacologe Antoinette Maassen van den Brink heeft de mechanismen van kransslagadervernauwing in reactie op antimigrainemiddelen onderzocht. Van de resultaten daarvan doet ze verslag in een dissertatie (”Coronaire bijwerkingen van antimigraine middelen: van patiënt tot receptor”) waarop ze onlangs aan de Erasmus Universiteit Rotterdam promoveerde.

„Nog altijd zijn de oorzaken waardoor aanvallen van migraine ontstaan niet geheel ontrafeld”, aldus mevrouw Maassen van den Brink. Ze houdt het erop dat zowel veranderingen van het zenuwstelsel als van de bloedvaten daarbij een rol spelen.

„In elk geval beschikken alle specifieke geneesmiddelen voor de acute behandeling van migraineaanvallen over het vermogen om de bloedvaten in de hersenen te vernauwen. Waarschijnlijk ontlenen antimigraine middelen hun therapeutisch effect aan deze eigenschap; het is nog niet duidelijk of geneesmiddelen die geen samentrekken van bloedvaten veroorzaken, effectief zijn in de acute behandeling van migraine”, zegt Maassen van den Brink.

Geen effect
De Groningse medisch bioloog dr. R. H. A. Kemper stelt vast dat ongeveer 6 procent van de mannen en 16 procent van de vrouwen aan migraine lijdt. Ook hij komt tot de conclusie dat het mechanisme dat verantwoordelijk is voor het ontstaan van migraine nog onbekend is. Wel rekent hij af met de theorie dat een migraineaanval de laatste stap is in een systeem dat de vijfde hersenzenuw overgevoelig maakt, waardoor de grotere bloedvaten van de hersenen en de dura mater, een van de hersenvliezen, zouden worden geactiveerd.

In zijn proefschrift (”Nabootsing van migraine bij niet onder narcose gebrachte ratten”), waarop hij vorige week aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveerde, beschrijft Kemper hoe hij geprobeerd heeft met bepaalde stoffen bij niet onder narcose gebrachte ratten de vijfde hersenzenuw te activeren. Als het goed zou zijn, hadden de ratten daardoor een migraineaanval moeten ontwikkelen. Dat gebeurde echter niet. Wel gingen de ratten hun kop wassen en krabben. Volgens Kemper zou dat erop kunnen duiden dat veel migrainepatiënten een overgevoeligheid van de huid hebben.

Hij heeft met zijn dierproeven vast kunnen stellen dat er bij migraine sprake is van veranderingen in het afweersysteem (immuunsysteem) die wijzen op een chronische infectie. Die infectie versterkt de pijnverwerking door de vijfde hersenzenuw, wat kan verklaren waarom migrainepatiënten de hoogste hoofdpijnintensiteit rapporteren tijdens een infectie.

Pijnverwerking
Kemper heeft ten slotte geprobeerd of hij met de moderne geneesmiddelen tegen migraine het systeem van pijnverwerking in de hersenen kon beïnvloeden. Dat lukte niet. Zijn conclusie is dan ook dat de nieuwe geneesmiddelen tegen migraine niet beter werken dan de traditionele geneesmiddelen. De laatste blokkeren de zenuwen rond de bloedvaten in de hersenvliezen. De nieuwe geneesmiddelen remmen daarnaast ook de doorgifte van pijnsignalen in de hersenen zelf. Dat blijkt geen meerwaarde te hebben.

„Voor acute migrainebestrijding heb je dus geen middelen nodig die ook in de hersenen aangrijpen. Waarschijnlijk proberen de hersenen zelf al uit alle macht de pijn tegen te gaan en een medicijn voegt daar weinig meer aan toe. Traditionele medicijnen, die alleen de zenuwen rond de bloedvaten blokkeren, zijn even effectief. Van de migrainepatiënten vindt 80 procent er baat bij”, zo stelt hij vast.

Minder risico
Probleem bij het gebruik van (de traditionele) antimigrainemiddelen is dat deze niet alleen de bloedvaten in het hoofd vernauwen, waardoor de hoofdpijn verdwijnt, maar dat ze ook de kransslagaders, de bloedvaten die het hart van zuurstof voorzien, vernauwen. „Dat laatste kan leiden tot pijn op de borst en in uitzonderlijke gevallen zelfs tot een hartinfarct”, zegt farmacologe mevrouw Maassen van den Brink. Haar onderzoek naar de vernauwing van de kransslagader in reactie op antimigrainemiddelen leverde opvallende resultaten op.

De oudere antimigrainemiddelen ergotamine en dihydro-ergotamine (Cafergot) blijken de kransslagaders langdurig te vernauwen, ook nadat de concentratie van deze stoffen in het bloed al is afgenomen. „Bij personen met gezonde kransslagaders zal dat niet tot problemen leiden, maar bij patiënten met bijvoorbeeld ernstige aderverkalking (atherosclerose) kan dat wel tot zuurstofgebrek in het hart leiden.”

Het nieuwe antimigrainemiddel sumatriptan (Imigran) en nieuwe daarvan afgeleide middelen (Naramig, Zomig, Maxalt) zorgen ook voor samentrekking van de kransslagaders, maar die vernauwing houdt minder lang aan dan bij de ergotaminepreparaten. „Sumatriptanachtige antimigrainemiddelen lijken in dat opzicht een belangrijk voordeel te hebben en zijn dus minder risicovol”, aldus Maassen van den Brink.

Hartklepdonoren
De vernauwing van de kransslagaders in reactie op verschillende antimigrainemiddelen kon worden onderzocht omdat gebruik kon worden gemaakt van kransslagaders van harten van hartklepdonoren. Daarnaast is in het erfelijk materiaal van zowel migrainepatiënten met pijn op de borst als zonder pijn op de borst na het gebruik van sumatriptan gekeken of de receptor (het molecuul waar de antimigrainemiddelen hun werking op uitoefenen) verschilt tussen patiënten met en zonder deze bijwerking. De resultaten van de studie geven aan dat de receptor bij beide groepen niet verschilt.

Wel heeft Maassen van den Brink aangetoond dat de vernauwing van de kransslagaders bij sommige patiënten versterkt wordt door stoffen die in bloedplaatjes of in de wand van de kransslagader gemaakt worden. „Momenteel zijn nieuwe stoffen in ontwikkeling, die mogelijk even effectief zijn in de behandeling van migraine, maar die de bloedvaten niet samentrekken. Als alles naar wens verloopt, zal het echter nog jaren duren voordat deze preparaten op de markt komen”, aldus de farmacologe.