Routeplanner
helpt hersenchirurg

„In de academische centra en grotere perifere ziekenhuizen raakt de routeplanner behoorlijk ingeburgerd”, zegt Willems. Tot op heden is er nog weinig onderzoek gedaan naar de voor- en nadelen van de neuronavigator. Reden waarom de Utrechtse arts-onderzoeker de routeplanner tot onderzoeksobject heeft gemaakt.

„Bij het opereren van een hersentumor zijn nog altijd de foto's die van de hersenen worden gemaakt het uitgangspunt”, aldus Willems. Met het MRI-apparaat of de CT-scan worden plakjes van de hersenen in beeld gebracht. Aan de hand daarvan kan precies worden vastgesteld of er een tumor zit, waar die is gelokaliseerd en wat de omvang ervan is. Moet er geopereerd worden, dan moet de chirurg bepalen op welke plek hij een gat in de schedel moet maken om de tumor te bereiken. In veel gevallen brengt een hersenoperatie risico's met zich mee, zeker als een tumor diep in de hersenen zit. Bij zijn pogingen zo'n tumor te bereiken, kan de chirurg vitale delen van de hersenen beschadigen, met uitvalsverschijnselen als gevolg. Reden waarom soms van een ingreep wordt afgezien.

Willems: „Niet bij alle hersenoperaties is de neuronavigator nodig. Een tumor is soms heel eenvoudig te bereiken en kan dan zonder enig risico worden verwijderd. Bij moeilijke gevallen roept de chirurg de routeplanner te hulp. Met behulp van de neuronavigator kan hij dan precisiewerk leveren, waardoor de risico's van een hersenoperatie afnemen.”

Robotarm
De neuronavigator werkt als volgt: de MRI-beelden worden overgebracht in het geheugen van de neuronavigator. Via een röntgencamera in de robotarm van de navigator kijkt de chirurg op de schedel naar de tumor die zich daarbinnen bevindt. Doordat het actuele röntgenbeeld en het MRI-beeld over elkaar vallen, kan hij de grootte van het gat bepalen dat hij in de schedel moet maken. Als dat gebeurd is, maakt hij op een veilige plaats een opening in de hersenen om de tumor te vinden en te verwijderen.

Hierbij kan hij met een aanwijsstokje (pointer), waarop indicatoren zijn aangebracht, steeds controleren of hij op de goede weg is. In de punt van de pointer bevindt zich een aantal elektronische ogen die door de camera worden afgelezen. Daardoor komt de route in beeld die de chirurg met de pointer aflegt. „Op die manier wordt de weg naar de tumor uiterst precies bepaald en kun je voorkomen dat belangrijke bloedvaten worden geraakt. De neuronavigator geeft ook aan hoeveel tumorweefsel de chirurg verwijderd heeft en of hij eventueel nog meer moet weghalen. Al deze informatie krijgt de chirurg via de computer.”

Momentopname
Volgens Willems kleeft er aan de neuronavigator echter ook een bezwaar. „De MRI-beelden zijn ten minste een dag oud. Het is een momentopname. Wanneer de schedel opengemaakt is, kunnen de hersenen tijdens de operatie verschuiven. Ze kunnen bijvoorbeeld van vorm veranderen als het vocht uit een van de hersenkamers wegloopt. Daardoor kan de tumor een beetje van zijn plek raken. Hij bevindt zich dan niet meer op de plek die op de MRI-beelden is vastgelegd. Om tijdens de operatie verzekerd te zijn van actuele beelden zou de patiënt liggend in een MRI-apparaat of CT-scan geopereerd moeten worden.”

Dat is een uiterst kostbare aangelegenheid en misschien weggelegd voor de verre toekomst. Willems maakt duidelijk dat de neuronavigator een belangrijk hulpmiddel is die in de toekomst steeds frequenter gebruikt zal worden om sparend in en om de hersenen te kunnen opereren. „De chirurg zal er echter nooit op blindvaren. In eerste instantie zal hij altijd uitgaan van wat hij ziet en de informatie uit de neuronavigator als extra hulpmiddel gebruiken.”