Twee maanden zwoegen en zweten

Bij de kamerverkiezingen van 6 mei komen PvdA en VVD als de grote winnaars uit de bus. De sociaal-democraten winnen acht zetels en komen uit op 45, de liberalen krijgen er zeven bij, wat hen in totaal op 38 zetels brengt. D66 verliest fors: de democraten vallen terug van 24 naar veertien zetels. Alhoewel de paarse fracties gezamenlijk vijf zetels winnen (van 92 naar 97) is van het begin af aan duidelijk dat de kabinetsformatie een proces van zwoegen en zweten gaat worden. De VVD ziet zich namelijk geconfronteerd met een sterk links blok in de Kamer. Om te voorkomen dat PvdA en D66 allerlei zaken buiten de VVD om in de Kamer kunnen gaan regelen, eisen de liberalen een gedetailleerd regeerakkoord. Bovendien hebben de democraten wel verloren, maar omdat PvdA en VVD hen er graag bij willen hebben, kunnen zij toch hun eisen stellen. De drie hebben vier jaar met elkaar geregeerd en kennen elkaar van haver tot gort. Maar de nieuwe verhoudingen na 6 mei maken het noodzakelijk dat zij elkaars nieren tot het uiterste proeven.

Na de verkiezingen stelt de door de Koningin benoemde informateur, K. de Vries (PvdA), al binnen een week vast dat bij PvdA, VVD en D66 de „politieke wil” aanwezig is om met elkaar verder te gaan. Het trio Kok (PvdA), Zalm (VVD) en Borst (D66) wordt op 14 mei tot informateur benoemd. Als onderhandelaars treden Wallage, Bolkestein en De Graaf aan. Hun werk wordt ondersteund door werkgroepen van fractiespecialisten die de vergaderingen van informatie en voorstellen voorzien.

Het duurt dan twee weken voordat de eerste resultaten kunnen worden gemeld. Het beheer van de politie moet voortaan onder de verantwoordelijkheid van één minister vallen. Het huwelijk wordt ook voor homo's opengesteld en de mogelijkheden tot het plegen van euthanasie worden verder versoepeld. De burgemeesters worden benoemd, maar inspraak van de burger door middel van een referendum wordt in het vooruitzicht gesteld.

Harde onderwerpen
De informatiefase is dan een maand oud. In de werkgroep Defensie torpedeert demissionair minister Voorhoeve alle pogingen om zijn departement opnieuw te laten bezuinigen. Als er dan een brief uitlekt waarin demissionair minister Zalm van financiën zou hebben voorgesteld 500 miljoen op Defensie te bezuinigen en Voorhoeve in de Kamer ter verantwoording wordt geroepen, ontkent deze glashard dat zo'n brief van Zalm bestaat. Formeel heeft hij gelijk: de brief is namelijk niet alleen van Zalm, maar ook van zijn twee collega-informateurs afkomstig. Op een ander punt krijgt Voorhoeve wel zijn zin: het kabinet voor Nederlands-Antilliaanse en Arubaanse zaken (dat Voorhoeve er de afgelopen vier jaar bij heeft gedaan) wordt een staatssecretariaat op het ministerie van binnenlandse zaken. Alle staatssecretarissen worden bovendien opgewaardeerd tot onderminister.

In de tweede maand van de kabinetsformatie komen de echte, 'harde' onderwerpen op tafel: belastingen, bezuinigingen, inkomensbeleid en overheidsinvesteringen. PvdA, VVD en D66 worden het op 9 juni eens over een wettelijk recht op werken in deeltijd. Een initiatiefwetsvoorstel van GroenLinks-leider Rosenmöller –dat wel de Tweede maar niet de Eerste Kamer passeerde– wordt zo beleefd doch beslist om zeep geholpen.

Over Schiphol kunnen de drie het niet eens worden. Berekeningen en adviezen van diverse instanties –zoals het Centraal Planbureau en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne– blijven elkaar tegenspreken. Wel worden de Maasvlakte en de Markerwaard als locatie voor een eventuele tweede nationale luchthaven uitgesloten. Als die er komt, wordt de locatie of een nieuw kunstmatig eiland in de Noordzee of de omgeving van Lelystad in Flevoland. De komende week moeten er nadere afspraken over Schiphol volgen.

Stroomversnelling
Over het vreemdelingenbeleid kunnen de drie partijen wel tot afspraken komen. Werkloze allochtonen worden verplicht tot het volgen van taalcursussen. De asielprocedures worden aangescherpt. Er volgen akkoorden over de politie (400 miljoen gulden voor 3000 agenten extra) en de stadsprovincie. De moeizame discussies over dit mank geboren stokpaardje van D66 worden beëindigd: alle plannen verdwijnen in de ijskast.

Er komt een stroomversnelling in de kabinetsformatie wanneer de drie partijen op 24 juni een akkoord over de herziening van het belastingstelsel bereiken. De tarieven gaan flink omlaag, ten koste overigens van een grote hoeveelheid aftrekposten. De belastingvrije som verdwijnt, om plaats te maken voor een vast bedrag dat op de te betalen belasting in mindering mag worden gebracht (heffingskorting). De btw en de ecotaks gaan omhoog. Het Centraal Planbureau berekent dat deze plannen zo'n 125.000 banen zullen opleveren.

Er volgt dan een hele lijst van afspraken: over rekeningrijden, marktwerking op het spoor, extra uitgaven voor kinderopvang, concurrentie in de apothekerswereld en over investeringen in infrastructuur, milieu en natuur. De Melkert-banen worden hoger beloond. De maximumsnelheid op de autowegen in de Randstad wordt 100 km/uur, daarbuiten 120 km/uur.

Met al die akkoorden en afspraken is het regeerakkoord begin juli eigenlijk al voor 90 procent geschreven. Maar over de belangrijkste zaken blijft het steggelen. Het gaat dan om de „vier hoekstenen” van het nieuwe kabinet: hoeveel wordt er bezuinigd (en waarop?), voor hoeveel geld gaat het kabinet extra investeren (en op welke terreinen?), hoe worden toekomstige meevallers gebruikt en tot welk niveau wordt het financieringstekort teruggedrongen?

Financiële kaders
Eind vorige week werden Wallage, Bolkestein en De Graaf het eens over een pakket van zo'n 7 miljard gulden aan bezuinigingen. Ook Defensie moet er, opnieuw, voor 375 miljoen gulden aan geloven. Daar staat tegenover dat paars II voor 9 miljard gulden aan extra investeringen wil uitgeven.

Dat laatste gaf PvdA-onderhandelaar Wallage gisteravond het recht om paars II een „investeringskabinet” te noemen. Hij telde zijn winst uit: in het verkiezingsprogramma van zijn partij wordt een bedrag van 8,8 miljard gulden voor nieuw beleid genoemd. In de programma's van VVD en D66 is dat slechts 6,8 en 5,8 miljard gulden. Aan bezuinigingen hadden PvdA, VVD en D66 in hun programma's respectievelijk 3,5, 9,8 en 7,3 miljard gulden geboekt.

Paars II gaat dan wel meer uitgeven, maar Bolkesteins VVD zorgt ervoor dat dat binnen verantwoorde financiële kaders gebeurt. Alle belastingmeevallers worden de komende vier jaar gebruikt om het overheidstekort terug te dringen en de belastingen te verlagen. Het financieringstekort bedraagt in 2002 hoogstens 1,2 procent, bij meevallers 0,5 procent. Alleen als de ministeries minder uitgeven dan geraamd en als de aardgasbaten hoger mochten uitvallen, worden die meevallers, en alleen die, gebruikt voor extra investeringen.

Als de drie partijen het deze week ook nog over een aantal andere resterende kwesties eens kunnen worden –zoals de toekomst van Schiphol– kan er een nietje door alle tot dusver gemaakte afspraken. Dat conceptregeerakkoord moet eerst aan de drie fracties worden voorgelegd, maar hun goedkeuring is haast een formaliteit, omdat zij via de verschillende werkgroepen immers nauw bij de besluitvorming betrokken zijn geweest.

En als het conceptregeerakkoord tot een heus regeerakkoord is geworden, kan de dans om de stoelen beginnen. Welke partij gaat welk ministerie bezetten en wie dragen zij als bewindspersonen voor? De verwachting is dat Nederland nu binnen een paar weken weer een echt kabinet heeft. De rode loper op Huis Ten Bosch kan eind juli/begin augustus worden uitgerold.