Het dualisme van Machiavelli

Dat het debat van gisteren met de informateurs weinig opleverde, had diverse oorzaken. Eén ervan is dat de bedoelingen van de kamerfracties met het debat sterk uiteen liepen. PvdA, VVD en D66 hadden helemaal geen behoefte aan het debat. Moest Wallage aan Kok gaan vragen wat de stand van zaken was bij de formatie? Dat zou een klucht zijn.

De kleine christelijke partijen zaten eveneens niet op dit debat te wachten. „Wij hebben geen probleem met de beslotenheid van het formatieproces”, aldus Van der Vlies (SGP). „De informateurs zijn slechts verantwoording schuldig aan de Koningin. Dat moet wat ons betreft zo blijven”.

De enige fracties die er echt op uit waren het de informateurs moeilijk te maken, waren GroenLinks, SP en CDA. Van hen hebben de eerste twee wezenlijke kritiek op het Nederlandse systeem van het formeren van kabinetten. Wat Rosenmöller en Marijnissen betreft, moet het allemaal veel opener en democratischer. De linkse collega's kregen gisteren echter geen voet aan de grond.

Nieuwigheidje
Kon het vier jaar geleden een primeur worden genoemd dat de toenmalige informateurs naar de Tweede Kamer kwamen om vragen te beantwoorden, dit keer was het een nieuwigheidje dat de informateurs niet ná maar tíjdens het formatieproces de gang naar de volksvertegenwoordiging maakten.

Dit maakte het voor hen in feite nog moeilijker om opening van zaken te geven. „Alle thema's in de formatie moeten in samenhang bezien worden”, aldus Kok, die namens de drie het woord voerde. „Het sluiten van deelakkoorden is eigenlijk niet mogelijk. Langzamerhand beginnen alle draadjes samen te komen”. Daarmee gaf de informateur, de partijleider van de PvdA, de demissonaire minister-president en het kamerlid Kok (wat een petten!) weliswaar geen tijdpad aan, maar wekte hij wel de suggestie dat er flink schot zit in de formatie.

Interne kwestie
Dat de informateurs weinig loslieten, betekent niet dat debat oninteressant was. Voor wie het debat met Schutte (GPV) vooral zag als een interne kwestie van de Tweede Kamer en als een kans om met de onderhandelaars van gedachten te wisselen, waren er best leuke momenten. Met name VVD-onderhandelaar Bolkestein werd door de oppositie het vuur na aan de schenen gelegd.

Had de liberaal in het lijsttrekkersdebat na de kamerverkiezingen niet gezegd dat er nodig een gedetailleerd regeerakkoord moest komen om PvdA en D66 te verhinderen te pas en te onpas met GroenLinks en SP mee te stemmen? Hoe kon een dualist als Bolkestein nu zo'n uitspraak doen? En was hij de afgelopen weken inderdaad bezig geweest zo'n vuistdik regeerakkoord te schrijven? Dan konden de parlementariërs „in plaats van een onkostenvergoeding beter een non-activiteitswedde aanvragen”, aldus Van der Vlies.

Met tegenzin, arrogantie en dédain antwoordde de liberale voorman zijn collega's. Wat kon hij zeggen over een regeerakkoord? Er was nog helemaal geen regeerakkoord! Zou het er al zijn, dan ging het de andere fracties niets aan. Die komen pas aan bod bij de regeringsverklaring. En verder: „Onderhandelingen voer je niet op straat”.

Beheerst dualisme
Zijn collega's moesten goed begrijpen, aldus Bolkestein, dat zijn dualisme altijd een beheerst dualisme was geweest. Het ging hem er in de eerste plaats om zoveel mogelijk liberale thema's in het regeerakkoord te krijgen. Want alleen met een duidelijk regeerakkoord kan er een stabiel regeerklimaat ontstaan. Op de onderwerpen die niet in het regeerakkoord staan, is ten volle het dualisme van toepassing. „U bent dus een gelegenheidsdualist”, zo concludeerde Rosenmöller terecht.

Concrete dingen leverde het debat van gisteren nauwelijks op. Het motto dat De Hoop Scheffer (CDA) aan informateurs en onderhandelaars mee wilde geven –”U bent toch nog op zoek naar een missie?”– luidde: Tijd voor kwaliteit. Meer aandacht voor zorg, onderwijs, veiligheid, bedoelde de christen-democraat. De paarse fracties pikten zijn idee handig in: „Juist omdat we een kwalitatief hoogstaand kabinet willen vormen, nemen we er tijdens de formatie de tijd voor”.

Aanwijzingen
Een van de weinige concrete voorstellen die tijdens het debat gedaan werden, kwam van de RPF'er Van Dijke. Hij wil dat een volgend kabinet „aanwijzingen” opstelt voor het proces van de (in)formatie, zodat meer duidelijkheid komt over regels waaraan (in)formateurs zich te houden hebben.

Als de Kamer straks zijn voorstel steunt, zou hiermee een klein lampje kunnen worden ontstoken in het staatsrechtelijke schemergebied van de formatie. Dan ook kan aan het debat van gisteren meer betekenis worden toegeschreven dan alleen „een welkome afwisseling in de tredmolen van de onderhandelingen” (Wallage).