Geen traagheid maar tactiek

Niemand zou het immers begrijpen als PvdA, VVD en D66 na twee weken onderhandelen elkaar in de armen zouden vallen. De conclusie zou dan terecht luiden: staan de partijen wel voor de standpunten die ze in de campagne hebben uitgedragen?

Verschillen tussen de partijen blijven er. Vooral de tegenstelling tussen de sociaal-democraten en de liberalen over de omvang en de taken van de overheid en alles wat daarmee samenhangt, zijn aanzienlijk. Hoewel de beide partijen, mede door het wegvallen van de ideologische tegenstellingen na het neerhalen van het IJzeren Gordijn, aanzienlijk naar het midden zijn opgeschoven en daar het CDA, dat in een leiderscrisis verkeert, hebben weggedrukt, verliezen PvdA en VVD niet al hun ideologische veren.

Dat is deze week duidelijk gebleken. Zoals gebruikelijk is het verlanglijstje voor nieuw beleid langer dan de mogelijkheden om te korten. In een poging de financiële mogelijkheden voor de komende vier jaar op te rekken, heeft PvdA-onderhandelaar Wallage voorgesteld uit te gaan van een hoger percentage economische groei dan het behoedzame scenario dat is uitgerekend door het Centraal Planbureau. Die werkwijze biedt enkele honderden miljoenen guldens extra ruimte.

Potverteren
Het is dat de partijen in deze formatiefase zo vriendelijk voor elkaar zijn, anders had de VVD'er Bolkestein, met zijn goede gevoel voor publiciteit, allang geroepen: De PvdA is weer aan het potverteren. En daarin zou hij gelijk hebben.

Een van de aspecten van de 'gouden succesformule' op financieel-economisch terrein is dat het vorige kabinet voorzichtig heeft geraamd. Dat heeft veel rust gebracht en daardoor bleven de meevallers in goed evenwicht met de tegenvallers. Dit element uit het kabinet-Kok I mag een volgende regering zonder meer voortzetten. Of de VVD sterk genoeg zal zijn om op dit punt weerstand te bieden aan de PvdA en in mindere mate aan D66, zal nog moeten blijken.

Ook de VVD bereed deze week een van haar stokpaardjes. Alhoewel VVD-onderhandelaar Bolkestein –aan tafel gezeten met de andere onderhandelaars en de informateurs– betoogde dat de VVD niet geheel afwijzend staat tegenover bezuinigingen op Defensie, frustreerden de liberale fractiespecialisten het overleg met hun PvdA- en D66-collega's door zelfs niet in technische zin te willen aangeven waar bepaalde krijgsmachtonderdelen kunnen verdwijnen of inkrimpen.

Uit deze twee gebeurtenissen zou af te leiden zijn dat de kabinetsformatie wat traag verloopt. Toch is die conclusie niet terecht. De kabinetsinformateurs zijn stuk voor stuk van het voorzichtige soort. Ze willen in dit stadium van de onderhandelingen niemand tot compromissen dwingen en ook niemand opzadelen met gezichtsverlies tegenover kiezers.

Vandaar dat alleen over de onderwerpen waarover ze het samen snel eens waren, mededelingen naar buiten kwamen. Dat waren het homohuwelijk en een vrijere regeling rond euthanasie. De matigende invloed van het CDA wordt hierin node gemist. Na enig gekissebis konden de informateurs aan dit lijstje de gekozen burgemeester toevoegen.

Met name over de onderwerpen die te maken hebben met geld, komen de onderhandelaars nog niet tot definitieve keuzen. Deze week bereikten de partijen overeenstemming over de Kaderwet arbeid en zorg, waarin verlof, deeltijd en kinderopvang „worden aangepast aan de eisen van de tijd”, zoals onderhandelaar Wallage dat donderdag noemde. Maar over de vraag hoeveel geld er voor de kinderopvang beschikbaar komt, bereikten ze nog geen overeenstemming.

Het is de verwachting dat de onderhandelaars volgende week een eind zullen komen met hun voorstellen voor een nieuw belastingstelsel. Hoeveel boter er bij de vis komt, zal ook hier niet direct duidelijk zijn.

Dat is duidelijk een tactiek. Eerst brengen de onderhandelaars met de informateurs alles in kaart. Daarbij komen de financiële verlanglijstjes. Als alles op een rijtje staat, komt het echte proces van geven en nemen. Als dat is afgerond, kunnen de onderhandelaars in één keer hun resultaat presenteren. Daardoor lijdt niemand voortijds gezichtsverlies en kan iedereen op eigen wijze straks zijn triomfen vieren en zijn verliezen verdoezelen.

Kilte
Het grote gevaar van deze werkwijze is dat geld uiteindelijk slotakkoord en hoogtepunt tegelijk is. Zover mag het echter nooit komen. Een goede begrotingsdiscipline is weliswaar goed voor elk bedrijf en huishouden, maar minstens even belangrijk is het beleid dat op stapel staat.

Wat dat betreft biedt de Kaderwet arbeid en zorg waarschijnlijk niet veel goeds. Na alle warme woorden over de plaats van het gezin, gaat de overheid ouders volop stimuleren dat kinderen worden overgegeven aan de betrekkelijke kilte van de kinderopvang. Daar is de toekomstige generatie niet mee gediend.

Wat dat betreft zouden de onderhandelaars en de informateurs er goed aan doen te luisteren naar de oproep die de christelijke jongerenorganisaties van CDA, RPF, SGP en GPV deze week deden. Die vragen onder meer aandacht voor de zwakkeren in de samenleving, de bescherming van het leven, de identiteit van instellingen en ze leggen de vinger bij milieuvraagstukken. Het is een pleidooi tegen oppervlakkigheid en egocentrisme en voor onderlinge verbondenheid, zorg voor elkaar en voor het morele welzijn van ons land.