Trommius voor Nijpels

Dit verhaal vertelde oud-VVD-leider E. Nijpels gisteren op een bijeenkomst van de Machiavelli-stichting, gewijd aan het thema “regeerakkoord”. Nijpels, VVD-onderhandelaar in 1982 en in 1986, ging over dit onderwerp in discussie met J. Vis en prof. drs. M. H. Meijerink. De D66'er Vis was in 1994 –samen met de PvdA'er De Vries en de VVD'er Van Aardenne– informateur en stond dus aan de wieg van het paarse kabinet. Prof. Meijerink is voorzitter van de samenwerkende universiteiten en oud-secretaris-generaal op het ministerie van onderwijs en wetenschappen.

Ook Meijerink was en is bij de kabinetsformatie betrokken, zij het meer zijdelings. Namens de Nederlandse universiteiten schreef hij de huidige informateurs Kok, Zalm en Borst een 'bedelbrief'. Of ze in de volgende regeerperiode maar even 650 miljoen voor het hoger onderwijs uit willen trekken. Als hoge ambtenaar adviseerde hij destijds bij de formatie betrokken politici en voorzag hij hen van relevante informatie.

Twee stapels
De twee functies van Meijerink leidden gisteren direct tot twee prangende vragen: Hoe groot is de invloed van maatschappelijke pressiegroepen op de formatie en hoe groot is de invloed van ambtenaren? Zeer gering, zo drukte Nijpels elke spannende speculatie hierover de kop in.

Boven op zolder, vlak bij de plaats waar ook zijn modelspoorbaan ligt, heeft de VVD'er nog twee stapels papier staan van ruim 1 meter hoog. De ene is van de formatie van 1982, de andere van de formatie van 1986. „Ik durf niet te stellen dat alle enveloppen uit die stapel ooit opengemaakt zijn”, verklapte de voormalige leider van de liberalen.

En de ambtenaren? Ook hun invloed moet niet overschat worden. Meijerink: „Als het erop aan komt, doen ze absoluut niet mee. Soms kunnen ze nog iets ritselen tijdens het constituerend beraad. Dan is immers bekend wie hun minister is geworden. Als ze met hem of haar een goed persoonlijk contact hebben, kunnen ze soms nog belangrijke punten inbrengen”.

Kabinet maken
Zelfs informateurs hebben maar weinig invloed op de inhoud van een regeerakkoord. Vis: „Alle aandacht van de informateur gaat uit naar het maken van een kabinet. De onderhandelaars moeten tot overeenstemming komen. In de inhoud ben je als informateur niet geïnteresseerd”.

Aan het opstellen van een regeerakkoord komen dus weinig anderen te pas dan alleen de betrokken politieke kopstukken. Zij stomen de zaak klaar. Ook de pers heeft hier weinig greep op. Vis: „Een journalist stelt een vraag en jij geeft hem zo goed mogelijk antwoord. Vervolgens denkt die journalist dat dáárover de laatste formatiebesprekingen gegaan zijn, maar dat hoeft natuurlijk helemaal niet. Soms las ik berichten in de krant en dacht: Dit gaat zeker over een formatie ergens in het buitenland”.

Over de vraag wat de betekenis is van een al dan niet dichtgetimmerd regeerakkoord verschilden de heren van mening. Meijering vond het „een griezelige gedachte” dat enerzijds de samenleving steeds beweeglijker en onvoorspelbaarder wordt en anderzijds er steeds meer zaken in een regeerakkoord worden vastgelegd die de komende vier jaar niet meer veranderd kunnen worden. „Geen wonder dat informateurs steeds meer brieven krijgen van maatschappelijke pressiegroepen. Voor hen is de formatie een tijd van nu of nooit”.

Vrome wensen
De D66'er (!) Vis vond de situatie „helemaal niet griezelig. Al dat gepraat over dualisme. Daar komt toch niets van. Allemaal vrome wensen”. Ook Nijpels toonde zich op dit punt weinig principieel. „Als Bolkestein een gedetailleerd regeerakkoord wil, is dat in deze situatie alleen maar slim. Dualisme moet geen starre norm worden”.

Ten slotte kwam ook de huidige kabinetsformatie ter sprake. Wat verwachten de politieke kopstukken uit vroeger dagen ervan? Nijpels: „Paars II komt er. Dat staat voor mij vast”. Vis: „Er is eigenlijk geen alternatief. Daarom had Kok best meteen formateur kunnen worden”.