Hobbels op weg naar paars II

Waar liggen de knelpunten en obstakels?

• Positie van D66
De kleinste coalitiepartner verloor bij de verkiezingen tien van haar 24 zetels. Tegelijk werd duidelijk dat PvdA en VVD D66 graag in het kabinet zien terugkeren, ook al zijn de democraten niet meer nodig voor een numerieke meerderheid in de Tweede Kamer. Partijleidster Borst heeft enkele eisen op tafel gelegd om D66 een duidelijk herkenbaar gezicht in het nieuwe kabinet te kunnen geven. Zij wil onder meer een derde ministerspost, alhoewel D66 getalsmatig slechts recht op twee ministers heeft en PvdA en VVD op grond van hun winst ieder zes van de in totaal veertien ministers willen leveren. Volgens ingewijden wordt nu overwogen een nieuw en „lichter” departement te creëren om aan deze wens tegemoet te komen.

Borst zou bovendien vice-premier willen worden. Zij eist verder dat de uitgaven in de gezondheidszorg jaarlijks met minimaal 2 procent netto zullen groeien. D66 verlangt ook enkele staatkundige vernieuwingen, zoals de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester en de invoering van het correctief referendum. Bovendien verlangt de partij dat euthanasie als „vrije kwestie” op de agenda wordt gezet.

Het conflict, als het dat was, tussen Borst en informateur De Vries gisteren, maakt duidelijk dat D66 de hofmakerij van VVD en PvdA maximaal wil uitbuiten.

• Eenzaamheid
De eenzaamheid van de VVD. Volgens VVD-leider Bolkestein is de VVD in de Tweede Kamer in een tamelijk geïsoleerde positie terechtgekomen. Het CDA kijkt immers steeds meer naar links en de progressieve partijen PvdA, D66, GroenLinks en de Socialistische Partij beschikken samen over 75 zetels. Op belangrijke punten zoals sociaal beleid, milieu en infrastructuur staat de driemansfractie van de RPF dichter bij 'links' dan bij 'rechts'. Omdat Koks PvdA veel stemmen aan links heeft verloren en de partij zich daardoor gedrongen zal zien haar sociale gezicht nadrukkelijker te profileren, is Bolkestein bang dat de PvdA voor de verleiding zal bezwijken om allerlei zaken in de Kamer te regelen. De VVD heeft dan het nakijken.

Daarom bepleitte Bolkestein een „streng en gedetailleerd” regeerakkoord waaraan ook de PvdA zich heeft te houden. Maar Kok heeft al laten weten dat hij een akkoord „op hoofdlijnen” voldoende acht.

• Het begrotingsbeleid
De VVD wil voortzetting van de financiële politiek van minister Zalm van financiën. Die stelde op basis van een voorzichtig beraamde economische groei van 2 procent voor vier jaar vast hoeveel ieder departement mocht groeien. Tegenvallende uitgaven moesten de ministeries zelf compenseren, terwijl meevallers werden gebruikt om het financieringstekort terug te dringen. In tegenstelling tot de VVD willen PvdA en D66 toekomstige meevallers gaan gebruiken voor extra investeringen in de zorg, het onderwijs en de minima.

Daarbij deinst de PvdA er niet voor terug het financieringstekort niet terug te brengen tot het percentage (1 procent) waaraan Nederland volgens de EMU-normen is gehouden. De sociaal-democraten vinden een percentage van 1,4 al laag genoeg, terwijl VVD en D66 in 2002 een tekort van maximaal 1 procent bereikt willen hebben.

• Het belastingplan
De bewindslieden Zalm en Vermeend van financiën hebben vorig jaar een uitvoerige inventarisatie gepubliceerd van de mogelijkheden om het belastingstelsel te hervormen. Het nieuwe kabinet moet daar in de formatie beslissingen over nemen.

Het belangrijkste geschilpunt is de belastingvrije som. Om een zo groot mogelijke tariefsverlaging mogelijk te maken, willen VVD en D66 de belastingvrije som afschaffen. De PvdA wil de belastingvrije som vervangen door een heffingskorting die vooral voor de lagere inkomens gunstig uitpakt. Andere knelpunten: PvdA en D66 zijn voor hogere energieheffingen, de VVD is daar tegen. Over de hoogte van de in te voeren heffing op rendement lopen de meningen tussen PvdA en VVD ook uiteen.

• Infrastructuur
Tijdens de vorige kabinetsperiode is herhaaldelijk de wens uitgesproken dat er over grote infrastructurele projecten duidelijke afspraken in het regeerakkoord moeten komen. De afgelopen vier jaar was het immers telkens zo dat die projecten veel duurder uitvielen dan beraamd omdat de Kamer allerlei aanvullende eisen op het gebied van het milieu stelde. Andere uitgaven moesten vervolgens worden opgeschort of afgeblazen.

Bolkestein wil dat het nieuwe regeerakkoord duidelijke afspraken bevat over de ontwikkeling van de luchtvaart in Nederland, inclusief de locatie van een tweede nationale luchthaven. Het alleen maar vastleggen van de procedures vindt hij onvoldoende.

Kok heeft echter gepleit voor een „groen poldermodel”, waarmee hij bedoelde dat het kabinet royaal moet overleggen met belanghebbende partijen zoals de milieubeweging. De PvdA wil bovendien niet verder gaan dan het vastleggen van de normen voor milieu en geluidsoverlast waarbinnen de groei van de luchtvaart zich moet afspelen.

• Bezuinigingen
PvdA en D66 willen fors bezuinigen op Defensie (zo'n 500 miljoen tot 1 miljard gulden). De VVD is daartegen. De liberalen willen wel de uitgaven voor Ontwikkelingssamenwerking terugbrengen, maar daar moeten PvdA en D66 weer niets van hebben. Aan het Binnenhof gonst overigens, pikant genoeg, het gerucht dat de VVD'er Voorhoeve en PvdA'er Pronk van stoel willen ruilen, waardoor een liberaal op Ontwikkelingssamenwerking en een sociaal-democraat op Defensie terecht zouden komen.

• Financiële ruimte
Volgens cijfers die de Centraal Economische Commissie (CEC) en het Centraal Planbureau (CPB) voor de formatie hebben gemaakt, blijkt dat paars II als gevolg van een verwachte magere economische groei veel minder geld zal kunnen uitgeven dan paars I. Het nieuwe kabinet van PvdA, VVD en D66 loopt daarom het gevaar een vechtkabinet te worden. De meevallers van paars I hebben de tegenstellingen tussen PvdA en VVD verhuld. Wanneer nu magere jaren aanbreken en de schaarste moet worden verdeeld, zouden die tegenstellingen wel eens zeer nadrukkelijk aan het licht kunnen treden.