De redder uit het zuiden

Twee namen zijn in omloop: die van CDU-voorzitster Angela Merkel en die van de Beierse CSU-premier, Edmund Stoiber. Het voetvolk wil duidelijkheid, maar Angela Merkel maant het tot geduld. „Waar het op aankomt is dat we de eenheid binnen de partij bewaren”, zei ze zaterdag op een partijdag in Berlijn. „Natuurlijk is van belang wie kandidaat is, maar er zijn nog andere criteria die van betekenis zijn voor de uitslag.”

Tot nader order zwijgt de partijtop over de kandidaat. Dus zal iedereen zijn geduld moeten bewaren. De Duitse christen-democraten zijn na het schandaal rond Helmut Kohl en zijn dramatische afgang het spoor volledig bijster. Angela Merkel moest de partij zien te redden. De voormalige Oost-Duitse straalt integerheid uit en dat konden de christen-democraten op dat moment goed gebruiken. Maar veel meer heeft ze helaas niet te bieden. Ze is geen leidster die een koers uitzet, de partij op sleeptouw neemt en vooropgaat in de strijd tegen de sociaal-democraten van Gerhard Schröder. Houdt zij een toespraak, dan kijkt iedereen al snel op zijn horloge: wanneer is ze klaar? Want boeien doet ze totaal niet.

Naarmate de verkiezingen naderen oogt Merkel onzekerder. En daar hebben de kiezers geen behoefte aan. Het vertrek van de politieke reus Kohl heeft een gat achtergelaten dat nog altijd niet is opgevuld. Twee jaar heeft Angela Merkel de tijd gehad om de CDU weer op te been te helpen, maar het is haar niet gelukt. Iedereen krijgt zo langzamerhand medelijden met haar.

In de peilingen is ze geen partij voor Gerhard Schröder. Automatisch gaan de partijleden dan omzien naar een ander. Steeds nadrukkelijker komt Edmund Stoiber in beeld om namens de christen-democraten de degens te kruisen met de sociaal-democraat. Al jaren gaat het de deelstaat Beieren economisch voor de wind. Het is een van de welvarendste delen van het land. Het werkloosheidspercentage van de Beierse deelstaat behoort tot de laagste in het land. Met zijn vele hightechondernemingen is Beieren het Californië van Europa, de Amerikaanse staat waarmee nauwe banden bestaan.

En hoe gaat het economisch in Duitsland onder Schröder? De economie leek even op te flakkeren, maar de barometer daalt alweer. Velen denken dat Stoiber met zijn ervaring die hij in Beieren heeft opgedaan iets voor Duitsland kan betekenen. Hij zou, met andere woorden, de redder in nood kunnen zijn, de crisismanager uit het zuiden.

De in 1941 geboren Stoiber staat erom bekend dat hij weinig moet hebben van de Europese Unie. Tegenover de pers zei hij eens: „Heeft Europa wel het recht zich overal mee te bemoeien? Kan Brussel de parlementen in Frankrijk, Engeland of Italië voorschrijven welke doelen op onderwijsgebied moeten worden gehaald? Dat is toch een enorme beperking van de soevereiniteit.” Zulke woorden gaan er bij de meerderheid van de Duitsers in als koek.

Stoiber en zijn CSU –in 1999 werd hij voorzitter van de partij– zijn ook resoluut als het om ethische kwesties gaat. De zusterpartij CDU reageert verdeeld als het om nieuwe gentechnieken gaat, zo niet de rooms-katholieke CSU. Die wil er niets van weten. Ook van abortus moet de partij niets hebben, laat staan van euthanasie.

Stoiber noemt zich graag conservatief. „Dat betekent dat je openstaat voor nieuwe dingen. Voor mij zijn traditie en vooruitgang de belangrijkste kenmerken van het burgerlijke midden. Als conservatief wil ik niet slechts bewaren. Iets te willen conserveren omwille van het bewaren, is reactionair. Wie veranderingen afwijst, is geen conservatief. Conservatief betekent dat je openstaat voor nieuwe dingen en je niet laat leiden door dogma's, maar door de werkelijkheid. Op basis van de traditie, ook de christelijke traditie. Enerzijds competitie en het prestatiebeginsel. Anderzijds de solidariteit, het omgaan met zwakkeren. Dat zijn de sleutelbegrippen.”

En is Stoiber in voor het kandidaatschap? Vanwege het zwijgverbod laat hij zich niet direct uit. Wel merkt hij op dat vanwege het vormverlies van Angela Merkel „iets op hem af kan komen waar hij zich niet aan kan onttrekken.”

Toch is het geen vanzelfsprekende zaak dat de gepromoveerde jurist Stoiber de gemeenschappelijke kandidaat van CDU en CSU wordt. Het eerstgeboorterecht, zoals Die Zeit deze week zo treffend zei, bezit de CDU. In 1980 werd van de regel afgeweken toen de Beierse premier Franz Josef Strauss in de arena aantrad en in het stof moest bijten. Door de nederlaag kreeg de CSU het etiket opgeplakt van te rechts en te zuidelijk om nog een keer een kandidaat te mogen leveren voor het bondskanselierschap. Tegelijkertijd bleek hoe de CDU met de weinig geliefde Beierse kandidaat omsprong: echt warm werd men niet van Strauss.

Gerhard Schröder hoopt natuurlijk dat als Stoiber zijn tegenstander wordt, de CDU dan opnieuw de CSU-kandidaat min of meer laat vallen. Dat zou hem ook goed uitkomen, want ”an sich” staat hij er helemaal niet goed voor. Hij houdt vol dat de werkloosheid onder de 3,5 miljoen komt, maar deskundigen bestrijden dat. Erger nog: Schröders regering wordt verantwoordelijk gehouden voor de aanhoudend hoge werkloosheid.

De Duitse kranten verwachten niet dat Stoiber, als hij kandidaat wordt gesteld, Schröder zal verslaan. Misschien hebben ze gelijk, maar misschien ook niet. In Schröders voordeel werkt dat hij handig de media weet te bespelen en het politieke midden bezet weet te houden. Schröder wordt daarom wel de Duitse Tony Blair genoemd. Toch is het niet waarschijnlijk dat Schröder volgend jaar net zo'n grote overwinning zal behalen als Labour vorige week in Groot-Brittannië. Daarvoor zijn Schröders resultaten van de afgelopen vier jaar te mager.

Stoiber zou bovendien wel eens voor een verrassing kunnen zorgen als de christen-democraten als één man achter hem gaan staan. Stoiber –als hij spreekt staan de mensen op de banken– moet in staat worden geacht de kiezers te mobiliseren en dan kan het spannend worden. Saai zal het volgend jaar met de ongekroonde koning van Beieren sowieso niet worden. De bondskanselier van het noorden mag wel op zijn tellen passen.