„Je moet ouder en wijzer overkomen”

Toen Mboweni in 1990 na de legalisering van het ANC uit ballingschap naar Zuid-Afrika terugkeerde, kwam zijn haarstijl meer overeen met die van een popster uit de jaren zestig of van een verstrooide professor dan met die van een toekomstig president van de nationale bank. „Het leek of ik regelrecht uit het oerwoud kwam”, erkent Mboweni tegenwoordig.

Een bekende zei tegen hem: „Welkom thuis, vriend. Maar nu gaan we eerst wat aan je haar doen, want de wereld is hier veranderd sinds je vertrok.” Sindsdien scheert Mboweni het hoofd iedere morgen kaal. Hij draagt graag bretels en houdt van mooie pakken. „Politiek is tegenwoordig een mengsel van kennis en showbusiness”, aldus de grotendeels buiten Zuid-Afrika opgeleide econoom.

Linkse training
Hij genoot een marxistische opleiding bij de universiteit van Lesotho en vervolgens een klassieke linkse training in Engeland. Hij behaalde zijn graad met een proefstuk over de overgang van Ethiopië onder president Mengistu van feodalisme naar socialisme.

De 40-jarige Mboweni liet als een van ANC's topeconomen blanke Zuid-Afrikanen begin jaren negentig schrikken door te praten over het heffen van een extra belasting om de transformatie te betalen. De belastingstarieven zijn in Zuid-Afrika al relatief hoog. Maar de uitgesproken econoom paste zich snel aan. Spoedig kreeg Mboweni van de vakbonden het verwijt het bedrijfsleven te veel naar de mond te praten.

Eigenlijk wilde Mboweni minister van Financiën worden, maar het werd tot zijn teleurstelling 'slechts' het ministerie van Arbeidszaken. De meeste sinds 1994 ingevoerde Zuid-Afrikaanse arbeidswetten kwamen tot stand onder Mboweni's leiding. Het bedrijfsleven vindt de meeste arbeidswetten te stringent en spreekt over een inflexibele arbeidsmarkt. De vakbonden vinden de wetten weer niet ver genoeg gaan. President Thabo Mbeki liet na zijn recente inhuldiging weten dat ze wellicht aanpassing vereisen. Het grootste probleem ligt bij het midden- en kleinbedrijf, dat in Zuid-Afrika wordt gezien als een belangrijke groeisector. De arbeidswetten lijken vooral de groei van deze sector te belemmeren door inflexibiliteit.

Corruptie
Samen met de vroegere minister van Transport, Mac Maharaj, werd Mboweni in het vorige kabinet gezien als een van de weinige ministers in het kabinet die van mening durfden te verschillen met de toenmalige vice-president Mbeki. Toch wordt hij gezien als een loyale ANC'er. Toen premier Terror Lekota in de provincie Vrijstaat corruptie wilde uitroeien, kwam hij in aanvaring met nepotistische partijbonzen.

Mboweni werd gestuurd om het geschil op te lossen. Hij vertelde de ANC-top Lekota als premier te vervangen. Toen Lekota hierop kritiek leverde, stelde Mboweni dat de premier nog „nieuw bij het ANC was en daarom de constitutie van de organisatie wellicht nog niet helemaal begreep.”

Vorig jaar werd Mboweni benoemd tot opvolger van Chris Stals, die vanavond aftreedt als president van de nationale bank. Mocht Mboweni toen nog de macht en de belangrijkheid van de functie niet hebben beseft, dan werd dat snel duidelijk. De rand daalde 6 procent nadat de markt hoorde van Mboweni's benoeming. In de zes weken voor de benoeming daalde de rand al 20 procent, waarschijnlijk omdat speculanten al hadden gehoord over de keuze van de nieuwe bankpresident.

Voor het eerst werd geen bankier president van de Zuid-Afrikaanse nationale bank. Critici menen dat hierdoor de onafhankelijkheid van de bank in gevaar komt. Wel gaf Mboweni alle functies binnen het ANC op. Tevens vertelde hij vorige week niet langer ”kameraad” genoemd te willen worden door zijn voormalige ANC-vrienden.

Inflatiemonster
Mboweni krijgt geen gemakkelijke taak. De rand is onstabiel en de rente is te hoog voor een goede economische groei. Anderzijds loert het inflatiemonster om de hoek, want Zuid-Afrikanen weigeren nog steeds te sparen.

Het afgelopen jaar volgde Mboweni niet alleen intern opleidingen over het wel en wee van het nationale bankleven, hij bezocht eveneens collega's in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Chili. Het meest onder de indruk raakte hij van Alan Greenspan, de voorzitter van het Amerikaanse stelsel van centrale banken. Toen Mboweni hem om advies vroeg, antwoordde Greenspan: „Je moet vooral ouder en wijzer overkomen.”

De rente daalde in Zuid-Afrika de afgelopen maanden van 25,5 procent (een recordhoogte vorig jaar augustus) tot de huidige 16,5 procent. Nog altijd te hoog voor een gezonde economische groei, die rond de 1 procent ligt. De inflatie schommelt rond de 5 tot 6 procent, maar staat momenteel onder druk. Anderzijds is dat een hele verbetering in vergelijking met de jaren tachtig, toen de inflatie bijna 15 procent bedroeg.

Sommige analisten vrezen dat Mboweni onder druk van de ANC-regering iets makkelijker tegenover inflatie staat om zo economische groei monetair te sturen. Maar Mboweni beseft dat speculanten klaar staan om de rand onder druk te zetten.

Vervelende bankier
Verder kondigde de aanstaande bankpresident aan de soms extreme reguleringen op het vrije valutaverkeer in Zuid-Afrika te zullen versoepelen. Hij benadrukte nogmaals de nationale bank „onafhankelijk” te willen houden. „Ik zal een gewone, vervelende centrale bankier worden”, aldus Mboweni, die door een nationale feestdag op maandag pas dinsdag zijn werkzaamheden als de eerste zwarte president van de Zuid-Afrikaanse nationale bank zal beginnen.