Onstuimige opmars
Baan komt ten einde

PUTTEN – Geen berg leek te hoog voor Baan. Vooral de laatste jaren schoot het softwareconcern als een komeet omhoog in het snelle wereldje van de informatietechnologie. Tegenslagen waren er om overwonnen te worden. De onstuimige opmars is nu gestopt. Vanmorgen maakte het concern een ingrijpende reorganisatie bekend.

Het kan verkeren. Eind juli kondigde Jan Baan aan dat hij vertrekt als topman bij Baan Company. De oprichter zei toen dat hij wegging op een hoogtepunt. „Het bedrijf staat er enorm sterk voor”. Met het geleden verlies in het derde kwartaal en de aankondiging vanmorgen van een drastische herstructurering, waarbij ongeveer 20 procent van de 6000 werknemers moet vertrekken, is deze uitspraak (echter) snel achterhaald.

Aandeel
Voorspellen is sowieso een riskante bezigheid in de IT-branche. Dat het aandeel Baan ooit nog in de buurt van de huidige koers van 20 gulden zou komen, heeft niemand durven dromen. Ook Jan Baan zelf niet. In januari maakte de oprichter een winstgroei van meer dan 100 procent over 1997 bekend. Het concern verdiende in dat jaar 77,2 miljoen gulden, bij een omzet van 684 dollar. Het einde van de groei was nog niet in zicht. De grens van 1 miljard dollar aan omzet gloorde aan de horizon.

Beleggers konden weer tevreden achteroverleunen. De koers van het aandeel marcheerde straf omhoog, holde in feite al enkele jaren voor de muziek uit. De introductieprijs van de stukken –25,80 gulden– bij de beursgang in mei 1995 verdween al op de eerste handelsdag definitief van de schermen. Op een paar strubbelingen na kroop de curve steeds naar boven. Om de verhandelbaarheid te bevorderen, werd het aandeel twee keer gesplitst. Na de winstverdubbeling over 1997 piekte het beursfonds op 18 april met een koers van 108,70 gulden. Rekening houdend met de twee splitsingen was dat ongeveer zestien keer de beginwaarde.

Alarmbellen
Op 22 april van dit jaar rinkelen voor de eerste keer de alarmbellen. Eigenlijk al een dag eerder. Baan stelt de presentatie van de cijfers over het eerste kwartaal uit, wat hoogst ongebruikelijk is in de financiële wereld. Beleggers slaat de schrik om het hart als bekend wordt dat het softwareconcern over de eerste drie maanden te maken heeft met een winstdaling van 81 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Baan heeft nog wel een verklaring: door gewijzigde Amerikaanse boekhoudregels mogen bepaalde resultaten uit al geboekte orders niet meer worden meegeteld in de winst. Analisten, die doorgaans de toon van aandelenkoersen zetten, reageren zuur.

De onrust houdt aan in mei, wanneer onder meer huisaccountant Moret Ernst & Young plotseling het veld ruimt. De aandelenkoers ligt op dat moment al onder de 90 gulden. Baan belooft de klachten over de ondoorzichtige structuur van het bedrijf serieus te nemen.

Die belofte wordt een paar weken later waargemaakt. Baan Investment, de investeringsmaatschappij van Jan en Paul Baan, gaat Vanenburg Ventures heten. Met de nieuwe structuur willen de broers duidelijk maken dat Vanenburg Ventures volledig losstaat van de aan de beurs genoteerde Baan Company.

De aandelenkoers lijkt even op te veren, zeker nadat Jan en Paul Baan eind juli meedelen dat zij terugtreden als respectievelijk bestuursvoorzitter en president-commissaris van het concern. De Amerikaan en ex-McKinsey-adviseur Tom Tinsley krijgt de dagelijkse leiding. Jan zal zitting nemen in de raad van commissarissen. Hij gaat samen met Paul de aandacht nog meer dan voorheen richten op Vanenburg Ventures en de stichting Oikonomos.

Vanenburg Ventures is eigendom van Oikonomos. Deze door de broers opgerichte stichting beheert op haar beurt een belang van 39 procent in Baan Company. Oikonomos financiert onder andere ontwikkelingsprojecten in de derde wereld.

Gouden bal
Even later is het bij de presentatie van de resultaten over het tweede kwartaal weer helemaal mis. De winst komt uit op 17,1 miljoen dollar, slechts 1 procent meer dan in de periode april, mei en juni 1996. Beleggers hebben er geen begrip voor dat de overname van de Coda-groep in mei de nodige herstructureringskosten met zich mee brengt. De koers van het aandeel duikt weer onder de 80 gulden.

Het vertrouwen in het van oorsprong Barneveldse bedrijf is daarmee verdwenen. De neerwaartse spiraal wordt niet meer doorbroken. De grote klap volgt evenwel op 12 oktober, wanneer de automatiseerder plotseling een winstwaarschuwing de wereld in stuurt. Het concern verwacht over het derde kwartaal een verlies van ongeveer 30 miljoen dollar. Klanten geven voorrang aan het oplossen van het millenniumprobleem, heet het, en schuiven orders door. Ook de financieel-economische crisis wordt voelbaar. Al met al loopt Baan zo'n 60 miljoen dollar aan opdrachten mis, schat topman Tom Tinsley in.

Op de beurs barst de bom. Het wordt financieel directeur Klaas Wagenaar niet in dank afgenomen dat hij bij het bekendmaken van de halfjaarcijfers eind juli nog trots heeft geroepen dat Baan op koers ligt en in feite een gouden bal voor zich uit schopt, terwijl luttele maanden later het tegendeel blijkt. Het aandeel verliest het laatste restje glans en noteert een diepterecord van 18 gulden. Hiermee is de beurswaarde van Baan gedaald tot een schamele 4 miljard gulden, terwijl het concern in april nog ruim 21 miljard gulden moest opbrengen. Geruchten als zou Baan nu een goedkope overnamekandidaat zijn, steken de kop op.

Rechtbank
Analisten plaatsen voor de zoveelste keer hun vraagtekens. Hoe kan het dat Baan problemen heeft met het verwerven van orders terwijl aartsconcurrent SAP rooskleurige groeicijfers weet te presenteren? De Duitse softwareleverancier gaat er nog steeds van uit dat de omzet dit jaar met 40 procent zal groeien en dat de winstgroei tussen de 30 en 35 procent zal liggen. Van veel tegenwind lijkt bij hen geen sprake.

Niets blijft de voormalige beurslieveling Baan bespaard. Op vrijdag 17 oktober komt het bericht dat een groep Amerikaanse aandeelhouders bij de rechtbank in Washington een klacht heeft ingediend tegen Baan Company. De beleggers beschuldigen het concern ervan valse informatie te hebben verspreid over de financiële situatie. Ook zouden er de afgelopen tijd door niet bij name genoemde „topmanagers” omvangrijke pakketten aandelen zijn verkocht. Handel met voorkennis is strafbaar. De aandeelhouders voelen zich gedupeerd en eisen een schadevergoeding. Baan spreekt de beschuldigingen tegen en zegt vertrouwen te hebben in een goede afloop.

Imago
Door het verslechteren van de resultaten dit jaar wordt het concern ineens heel anders benaderd. Allereerst bij beleggers. Jarenlang was Baan een beurslieveling, maar nu lijkt het vertrouwen volledig weg. Ook de berichtgeving in verschillende media verandert plotsklaps van toon. Jan en vooral Paul Baan worden nu vrij negatief afgeschilderd, terwijl bijvoorbeeld in mei van dit jaar het concern door de elite van financieel Nederland in het populaire zakenblad Quote nog werd uitgeroepen tot de best geleide onderneming.

De broers zitten sinds de zomer in de hoek waar de klappen vallen. Die ervaring hebben ze al eerder gehad in 1989, toen de onderneming bijna failliet ging. De huidige problemen doen aan hun imago opnieuw afbreuk. In hoeverre Jan en Paul door de slechtere resultaten zijn overvallen, is onduidelijk. Bij de aankondiging in juli dat ze uit de dagelijkse leiding stappen, stelde Jan dat het concern „er nog nooit zo sterk heeft voorgestaan”. Betekent dit dat de markt dan zo snel is verslechterd? Maar als dat het geval is, hoe zit het dan met SAP, die juist een sterke groei verwacht?

Zo zijn er vele vragen te stellen, maar een afdoend antwoord zal nog wel op zich laten wachten totdat duidelijk is hoe de markt voor informatietechnologie (IT) zich de komende tijd ontwikkelt. Volgens Baan krijgen de concurrenten eveneens te maken met teruglopende verkopen. Ook bij een eerdere crisis in de IT-sector, eind jaren tachtig, kreeg de Nederlandse onderneming als eerste klappen.

Toekomst
Een herstructurering is voor Baan in ieder geval onvermijdelijk. In de eerste plaats voor de toekomst van het concern, maar daarnaast ook voor het herstel van het vertrouwen van de beleggers én van de markt. De onderneming is de afgelopen jaren koortsachtig gegroeid, maar nu de verkopen tegenvallen, moet de tering naar de nering worden gezet. Wel is het belangrijk dat bij de reorganisatie zorgvuldig naar de belangen van de ongeveer 6000 medewerkers wordt gekeken, want mede door hun inzet is het concern groot geworden.

Toekomstmogelijkheden heeft Baan zeker. De producten hebben een goede naam. Het probleem is eerder dat naast de marktperikelen in vooral de Verenigde Staten, juist die snelle groei de onderneming parten speelt. De verkopen stegen de afgelopen jaren sterk, maar de invoering van de software bij de klanten leverde door het gebrek aan voldoende ervaren medewerkers soms problemen op. Hierdoor stapten sommige klanten, onder wie Philips Medical Systems, over naar een concurrent. Het is dan ook logisch dat het concern meer aandacht gaat schenken aan de dienstverlening aan de klanten.

Boegbeeld
De vraag is wat Jan en Paul gaan doen. Ze kondigden deze zomer aan uit de dagelijkse leiding van het concern te stappen om het vertrouwen van de beleggers in de onderneming te herwinnen. In de mededelingen vanmorgen van het concern wordt niet over hun positie gesproken, zodat het vanzelfsprekend lijkt dat ze de daad bij het woord zullen voegen.

Hoewel de broers bij de dagelijkse gang van zaken niet meer direct betrokken zullen zijn, is het ondenkbaar dat ze hun zieke geesteskind aan zijn lot overlaten. Ondanks de wisselingen aan de top, is Jan nog steeds het boegbeeld van het concern, zo bleek ook een paar weken geleden op Baan World, een internationale bijeenkomst voor relaties.

Het is vooralsnog niet goed voorstelbaar dat de broers de onderneming, die Jan in 1978 heeft opgericht, aan haar lot overlaten. Temeer daar ze via Oikonomos ook nog grootaandeelhouder van het concern zijn. Hoe dan ook, zeker is dat de broers zo lang ze een groot belang in het bedrijf hebben, een belangrijke rol zullen blijven spelen. Misschien iets minder op de voorgrond, maar wel achter de schermen.