Baan Brothers kiezen
voor nieuwe koers

Begin deze week werd bekend dat Jan (52) uit de raad van het bestuur van Baan Company stapt. Hij wordt lid van de raad van commissarissen. Paul (47) die in dit orgaan zat, trekt zich hieruit terug.

De broers gaan hun energie steken in de door hen opgerichte liefdadigheidsstichting Oikonomos (rentmeester), die een belang van 39 procent heeft in Baan Company, en in de aan deze stichting gelieerde investeringsmaatschappij Vanenburg Ventures. Met Oikonomos willen ze projecten in de derde wereld opzetten, terwijl de investeringsmaatschappij geld steekt in bedrijven die vooral vernieuwende automatiseringsactiviteiten ondernemen.

Vertrouwen beleggers
Het vertrek van Jan en Paul was onvermijdelijk. De vorig jaar ontstane kritiek van vooral Amerikaanse beleggers op de vermeende belangenverstrengeling tussen Baan Company, Vanenburg Ventures, Oikonomos en de verschillende functies van de broers bij deze door hen opgezette organisaties bleef ondanks enkele veranderingen in de structuur aanhouden. Om het vertrouwen van de beleggers te herwinnen, was het terugtreden van de Baan Brothers nodig, want voor het goed functioneren van een beursgenoteerde onderneming is het bestaan van wantrouwen bij beleggers fnuikend.

Voor Baan Company was de kritiek zonder meer vervelend. Sinds de beursgang in mei 1995 was de onderneming een van de beurslievelingen. Het aandeel is in drie jaar tijd ongeveer dertien keer zo veel waard geworden. Een winstval in het eerste kwartaal van dit jaar bezorgde de verwende beleggers echter grote schrik. Dat vormde een goede voedingsbodem voor de kritiek op de onduidelijke structuur bij het concern. Het Baan-aandeel daalde vanaf april dertig gulden in waarde, terwijl de onderneming er op zich goed voorstaat.

Wrang
Voor de beide broers moet de gang van zaken wrang zijn geweest. Zolang de beleggers goed aan het concern konden verdienen, waren ze de alom gewaardeerde ondernemers. Enkele maanden terug werd Jan door Nederlandse financiële analisten nog uitgeroepen tot beste ondernemer van het jaar, met onder andere als argument dat Baan Company een volstrekt geloofwaardig bestuur heeft. Maar nu het in de ogen van veel beleggers minder gaat, krijgen ze de kritiek van een vermeende belangenverstrengeling. Het kan verkeren.

Door de voortdurende kritiek trokken Jan en Paul hun conclusies op een manier die kenmerkend is voor hen: kordaat, zonder poespas en zonder zielig te doen. Om maximale duidelijkheid te creëren over de relatie tussen Baan Company en Vanenburg Ventures treden ze in het belang van het concern terug.

Dat de Baan Brothers uit de dagelijkse leiding stappen, is echter niet alleen het gevolg van de kritiek. Het was al langer bekend dat ze niet tot hun pensionering bij het softwarebedrijf zouden blijven. In een interview met deze krant enkele maanden geleden zei Jan al dat hij het liefste zou stoppen om zich helemaal voor Oikonomos en Vanenburg Ventures in te zetten. Paul had de stap richting vooral de investeringsmaatschappij al enkele jaren geleden gedaan.

Het terugtreden komt echter wel eerder dan hij zelf had verwacht, schreef Jan begin deze week in een afscheidsbrief aan de ruim 5000 Baan-werknemers. Het besluit viel de oprichter begrijpelijkerwijs niet gemakkelijk. „Afscheid nemen is een stukje sterven”, zo begint de bijna drie kantjes tellende brief.

Beursgang
Dat de gedreven broers zich liever richten op Oikonomos en Vanenburg Ventures dan op Baan Company hangt nauw samen met hun karakter. Paul ontwikkelt graag nieuwe dingen, terwijl Jan een bouwer is. Het zeer snel groeiende Baan Company heeft echter als topman meer een bestuurder nodig die zorgt dat het concern goed georganiseerd is. Jan stak nooit onder stoelen of banken dat hij daar niet de geschikte persoon voor is. Daarom werd enkele jaren geleden de nieuwe topman Tom Tinsley binnengehaald. Deze had bij het organisatieadviesbureau McKinsey al zijn sporen verdiend.

Dat Jan een bouwer is, heeft hij bewezen. In 1978 begon hij op 32-jarige leeftijd in een oude schuur bij Barneveld en nu –twintig jaar later– is de onderneming uitgegroeid tot een internationaal bekend automatiseringsconcern met een beurswaarde van meer dan 8 miljard gulden. Natuurlijk is dit niet alleen de verdienste van Jan en Paul, die begin jaren tachtig bij het bedrijf kwam, maar ook van de werknemers.

Het ging niet altijd goed. Mede door een zwakke interne organisatie ging de onderneming eind 1989 bijna failliet en moesten er veel werknemers weg. De manier waarop dat gebeurde, leidde tot grote kritiek. Toch krabbelde de onderneming er mede dankzij haar goede producten weer bovenop. De internationale doorbraak kwam in 1994 met het afsluiten van een miljoenencontract met 's werelds grootste vliegtuigbouwer Boeing. De naam Baan was gevestigd. De beursgang een jaar later werd dan ook een enorm succes. De omzet van het concern groeide met sprongen. Vorig jaar kwam de omzet uit op bijna 1,4 miljard gulden en nettowinst op ruim 150 miljoen gulden.

Zondag
Niet alleen het succes van hun onderneming was opvallend, dat gold ook voor het optreden van de broers. Terwijl veel andere topondernemers doorgaans erg formeel en zakelijk naar buiten treden, zijn Jan en Paul heel anders. Open en bevlogen en met een stortvloed aan met Engelse termen doorspekte betogen proberen ze op bijeenkomsten en in gesprekken anderen te overtuigen. Luisteren is niet de sterkste kant van de broers, terwijl ze fouten niet snel zullen toegeven.

In hun contacten met de media werden Jan en Paul, die beiden behoren tot de Gereformeerde Gemeenten, stelselmatig geconfronteerd met hun afkomst. In de verhalen over de broers doken steevast dezelfde feiten op. Het belang van de zondag als rustdag en het geloof, de aanwezigheid van een oude Statenbijbel in het bedrijfsrestaurant, het wonen aan een normale straat in Barneveld en niet in een plaats waar andere miljonairs hun landhuizen hebben, hun vele kinderen, et cetera, et cetera.

De pers en vele anderen met hen konden eigenlijk niet vatten dat een internationaal toonaangevend automatiseringsconcern als Baan was opgericht door „streng gereformeerde broers”, zoals ze vaak werden omschreven. “Hightech met de Bijbel”, kopte De Telegraaf in 1994 dan ook boven een verhaal over het bedrijf waar bovendien vele honderden reformatorische mensen werken.

Door open over het belang van het geloof en de zondag als rustdag te spreken hebben de broers zeker bijgedragen aan een nuancering van het vaak vrij negatieve beeld dat de media jammer genoeg doorgaans van de gereformeerde gezindte geven. In eigen kring werden ze toch nogal eens bekritiseerd. Hoge bomen vangen veel wind, luidt een spreekwoord, en dat hebben de Baan Brothers ondervonden. Ondanks fouten die er bijvoorbeeld tijdens de reorganisatie van 1989 zeker zijn gemaakt moet niet vergeten worden dat het een grote prestatie is om een miljardenconcern op te bouwen, al blijven de broers in hun interviews hier bescheiden over. Ze willen werken als rentmeesters. „Terugziende past erkentelijkheid jegens God die mij inzicht en kracht heeft gegeven om twintig jaar leiding te mogen geven aan dit mooie bedrijf”, schreef Jan in zijn afscheidsbrief.

Verkoop belang
Voor de broers is het boek Baan Company nog niet uit. Via het belang van 39 procent van Oikonomos in het concern hebben ze zeker nog een flinke vinger in de pap. Toch zal hun betrokkenheid door het vertrek uit de dagelijkse leiding kleiner worden. Hierdoor zal Baan Company zeker naar buiten toe iets van zijn kleur verliezen.

De vraag is hoelang de broers via Oikonomos grootaandeelhouder van het concern zullen blijven. Baan Company zonder Jan en Paul is volgens de oprichter zeker denkbaar. Daar wil hij niet nostalgisch over doen. Jan heeft al aangegeven dat het belang van Oikonomos, dat de stichting voor de beursgang voor 50 miljoen gulden kocht van de broers en dat nu een beurswaarde heeft van verschillende miljarden guldens, zal worden verkleind.

Het is niet uit te sluiten dat de aandelen op termijn helemaal worden verkocht. Als dat in het belang van Baan Company is, zullen de broers dat waarschijnlijk doen. Als mogelijke koper werd al Microsoft, het grootste automatiseringsconcern ter wereld, geopperd. Een andere reden voor een verkoop van het belang zou zijn dat de broers zich door eventuele veranderingen in de bedrijfscultuur, waarin de christelijke ethiek nu een belangrijke rol speelt, minder in de onderneming zullen herkennen. Jan hoopt dat dat niet zal gebeuren, maar de gang van zaken bij andere verkochte bedrijven van ondernemers uit de gereformeerde gezindte stemmen wat dat betreft zeker niet gerust.

Ook de belangen van Oikonomos en Vanenburg Ventures zullen bij de opstelling van de broers richting Baan Company een belangrijke rol spelen. Hiervan willen de broers een succes maken en daarom kiezen de Baan Brothers voor een nieuwe koers.