Van Aartsen geeft geen krimp

Voor Van Aartsen was het vannacht rond half één een vreugdevol moment toen PvdA-woordvoerder Pit bekendmaakte dat een meerderheid van zijn fractie voor de herstructureringswet zou stemmen. De politieke buit was binnen, want al eerder hadden D66, GroenLinks en zijn eigen partij de VVD aangegeven de wet te steunen. Bij elkaar ruim voldoende voor een meerderheid in de Eerste Kamer.

Eigendomsrechten
Toch verliep de behandeling van de wet niet zonder slag of stoot. Integendeel. In het gistermorgen begonnen debat werd door bijna alle partijen forse kritiek geleverd op het plan. Daarbij ging het niet om de doelstellingen: het verminderen van het mestoverschot met een kwart en het verbeteren van het dierenwelzijn en de diergezondheid. De inzet van de –soms felle– discussie was dat de minister zijn doelen wil realiseren door vooral een gedwongen inkrimping van de varkensstapel met maximaal 25 procent.

Bijna kamerbreed vond de Senaat dat de overheid voor het afnemen van de varkensrechten de boeren een schadeloosstelling moet betalen, omdat het om eigendomsrechten gaat. Van Aartsen wilde dit echter niet. Volgens de senatoren is de vergoeding ook van groot belang voor het creëren van een draagvlak bij de boeren voor de wet. Vooral de korting stuit bij de varkenshouders namelijk op grote kritiek.

Volgens de CDA'er Braks is het afpakken van de varkensrechten zonder schadeloosstelling strijdig met de grondwet, Europese regelgeving en het Europese Mensenrechtenverdrag. „Het geeft de boeren het gevoel van onrechtvaardigheid en daarom hebben wij als Eerste Kamer een grote verantwoordelijkheid om dit te regelen”.

Ook zijn collega's Pit (PvdA) en Hessing (D66) waren deze mening toegedaan. „Een tegemoetkoming is noodzakelijk vanwege de eisen van redelijkheid en billijkheid die de grondwet stelt”. Volgens Holdijk (SGP) is er duidelijk sprake van „ontneming” van rechten. Hij wees erop dat de Nederlandse fiscus de varkensrechten namelijk wel als eigendomsrechten ziet. „De overheid meet dus met twee maten”, aldus de SGP'er, die ook namens RPF en GPV sprak.

Verschillende partijen waarschuwden Van Aartsen voor juridische procedures van de boeren. „Als uit de rechtszaken blijkt dat de minister ongelijk heeft, zijn de rapen gaar”, vond D66'er Hessing.

Woordenstrijd
Van Aartsen gaf echter geen krimp. Volgens de minister is uit de grondwet niet af te leiden dat de korting van varkensrechten moet leiden tot een vergoeding. In zijn ogen is er bij de gedwongen inkrimping slechts sprake van „regulering van rechten” en niet van afpakken.

Over de definitie van het begrip eigendomsrechten ontstond vervolgens een oeverloze woordenstrijd. Pas na enkele interrupties wilde Van Aartsen toegeven dat de herstructureringswet geen „risicoloos besluit” is en dat er inderdaad een kans bestaat dat de rechter de varkensrechten wel degelijk als een eigendomsrecht ziet. Hij verwacht dat op basis van de huidige inzichten van het kabinet echter niet. De bewindsman wilde zich dan ook niet opnieuw bezinnen op het geven van een schadeloosstelling.

Door de onbuigzame houding van de minister was het gisteravond zelfs de vraag of hij wel een meerderheid voor zijn herstructureringswet zou krijgen. PvdA'er Pit zei voor een groot dilemma te staan. „Deze wet afstemmen is niet goed, want dan krijg je een terugslag in de goede ontwikkelingen die er nu zijn”, zei hij. „Maar voorstemmen is ook niet goed, want dan gaat de sector de komende twee jaar op slot vanwege de juridische procedures en ontstaat niet de gewenste dynamiek”.

Pit opperde twee mogelijkheden om zijn fractie alsnog over de streep te krijgen. Of er moet een schadevergoeding komen voor de ingenomen varkensrechten, óf Van Aartsen moet op korte termijn met de sector aan tafel om op vrijwillige basis afspraken te maken. In dat laatste geval blijft het wetsvoorstel „als een dikke stok achter de deur” boven de markt hangen.

Ook D66'er Hessing bleef bij zijn kritiek. Hij noemde de wet „niet voldragen, omdat sommige dingen niet goed doordacht zijn”. De senator drong daarom aan op overleg met de varkenshouderij om te komen tot een aanpak die op medewerking van de boeren kan rekenen. Ondanks zijn kanttekeningen gaf Hessing echter wel aan dat zijn fractie de wet zou steunen.

Aanval
Voor Van Aartsen was de kritiek wederom geen reden om zijn standpunt bij te stellen. Integendeel. Hij koos steeds de aanval. De gedwongen imkrimping is volgens hem absoluut noodzakelijk om de varkenshouderij weer toekomstperspectief te geven. En juist daarom is een snelle invoering van de wet erg belangrijk, voegde hij de senatoren toe. „Doorgaan op de huidige weg kan niet. Dat zou negatief uitwerken”.

Alleen op een paar kleine puntjes gaf hij toe. Het idee van de PvdA om een gezaghebbende herstructureringscommissie in te stellen, waarin overheid en bedrijfsleven moeten samenwerken bij de uitvoering van de wet, nam hij over. Ook is hij bereid om voor een sociaal begeleidingsplan voor de bedrijven meer geld uit te trekken als dat nodig is.

Om elf uur gingen de fracties in beraad. De grote vraag bij de stemming na twaalven was wat de PvdA zou doen. Pit had hoog van de toren geblazen, maar zou zijn fractie als puntje bij paaltje kwam daar ook consequenties aan verbinden en tegenstemmen, waardoor er mogelijk zelfs vlak voor de kamerverkiezingen nog een kabinetscrisis zou komen?

Al bij Pits stemverklaring was voor Van Aartsen de kou uit de lucht. Een duidelijke meerderheid van de PvdA zou voorstemmen. Bij de behandeling van de herstructureringswet in de Tweede Kamer moest de andere coalitiepartij D66 in het stof bijten en nu was het de beurt aan de PvdA.

Diefstal
Op de kleine publieke tribune van de Eerste Kamer reageerden de boeren ontgoocheld. „Dat slaat toch nergens op. Eerst leveren die kamerleden een hoop kritiek en dan stemmen ze uiteindelijk toch voor”, gruwde een varkenshouder.

Voorzitter Wien van den Brink van de Nederlandse Varkenshouders Vakbond (NVV) had geen goed woord over voor de houding van vooral de PvdA. „Een meerderheid heeft zich gedragen als stemvee. Dat is triest. De varkenshouders worden opgeofferd aan partijpolitieke belangen. Ik vind het echt huichelachtig wat Pit heeft gedaan. Eerst de hele dag kritiek leveren, terwijl bij de stemming blijkt dat een meerderheid van zijn fractie niet eens achter hem staat”.

Buiten wachtten enkele tientallen boze varkenshouders. „Als dit geen diefstal is, weet ik het niet meer. Het is een vertoning. Ik had eigenlijk geen andere uitkomst verwacht, maar toch”. Een van hen zette een grote draagbare radio aan. „Ik ben Van Aartsen en steel als de raven”, klonk het vals in de donkere nacht op het Binnenhof.