Nieuwe revolutie in de binnenvaart

De weg slibt dicht. Iedere ochtend en iedere avond staat Nederland in de file. Het vervoer stokt, de bevoorrading loopt spaak. Transporteurs kunnen steeds minder vaak een tijdige levering garanderen. Eén file en een vrachtwagen is zomaar anderhalf uur vertraagd. Vervoerseconomen voorzien in de komende vijftien tot twintig jaar een verdubbeling van het wegtransport. Die groei kan het nu al overvolle wegennet niet meer verwerken.

Bij mogelijke oplossingen voor het dreigende verkeersinfarct wordt de binnenvaart vaak over het hoofd gezien. De sector neemt daarom zelf het initiatief. Onder de naam Distrivaart presenteert Nederland Distributieland (NDL) morgen in Nijkerk een nieuw concept voor het transport van consumentengoederen over het water.

Zo'n dertig binnenvaartschepen moeten –volgens een plan van prof. Vermunt– in een landelijk netwerk van vele verbindingen en een tiental knooppunten gaan rondvaren. De schepen onderhouden een pendeldienst tussen de knooppunten, waardoor –in de toekomst– magazijnvoorraden overbodig moeten worden. Het concept kan op jaarbasis een besparing opleveren van 48 miljoen voertuigkilometers, terwijl de distributiekosten met 20 procent kunnen dalen, verwacht NDL.

Distrivaart richt zich op het vervoer van pallets. Jaarlijks vervoert Nederland zo'n 293 miljoen pallets. Een groot deel van de lading bestaat uit consumentproducten, voor het transport tussen fabrikant en distributiecentra van supermarkten. De wegtransporteurs nemen daarbij het leeuwendeel voor hun rekening.

Bavaria, Heineken, Grolsch, Coca-Cola, Kimberley Clark, Unilever en grote Nederlandse retailers zijn zeer geïnteresseerd in het concept. De binnenvaart heeft zijn mogelijkheden inmiddels bewezen. Werd twintig jaar geleden nog geen enkele container over het water vervoerd, inmiddels nemen de binnenvaartschippers 40 procent van alle containervervoer voor hun rekening. De mogelijkheden op het fijnmazige maritieme wegennet zijn ongekend. Ook voor palletvervoer.

Uitdaging
Mercurius Scheepvaart in Zwijndrecht pakt de uitdaging op. „We zijn er klaar voor”, zegt A. C. W. Barto van Mercurius. Elke ochtend passeert de commercieel directeur bij de Moerdijk het Hollands Diep. „Terwijl ik in de file sta, zie ik links en rechts een lege waterweg. Dat illustreert het probleem prachtig. De weg is vol, het water is leeg. Wat moet er dus gebeuren?” Het antwoord laat zich raden.

Mercurius heeft inmiddels het eerste schip voor palletvervoer op stapel staan. Het vierpotige bedrijf –scheepsmakelaardij, rederij, maritiem uitzendbureau en scheepsbouw– ontwikkelt twee types palletschepen. De eerste kan 650 pallets van 1,2 bij 0,8 meter vervoeren –drie hoog, vier naast elkaar–, de andere moet 540 pallets van 1,2 bij 1 meter aan boord mee kunnen nemen.

Een obstakel voor de ontwikkeling van palletschepen is het laden en lossen, vertelt Barto. „Het is niet eenvoudig om de pallets aan boord te brengen van een schommelend schip voor de wal.” Mercurius heeft een ingenieus liftsysteem aan boord laten ontwikkelen, dat midden op het schip is geplaatst. Met de horizontale en verticale lift kan de schipper het zaakje laden en lossen. In vier tot acht uur is een schip leeg. Of vol.

Kettingbanen
De ontwikkeling van het palletsysteem is afgekeken van de luchtvaart. „In de vliegtuigbouw wordt het concept van vrachtvervoer in een compacte ruimte al tientallen jaren toegepast.” Het scheepsruim is voorzien van geautomatiseerde kettingbanen, waarmee de pallets onderweg kunnen worden gesorteerd. „Ook dat is nog niet eerder vertoond”, zegt Barto trots.

„Als wij op verschillende punten pallets laden, kan bij het lossen soms net de verkeerde pallet vooraan staan. Tijdens het transport kunnen we aan boord eindeloos met die dingen schuiven. Heen en weer en op en neer. Zodat bij aankomst de juiste pallets op de juiste plek staan”, legt Barto uit. Hij grijnst. „Zulke dingen moet je alleen niet midden op het IJsselmeer doen.” Via bijvoorbeeld een overdekte rollerbaan kunnen de pallets automatisch het magazijn op de wal in rollen.

Het nieuwe binnenvaartschip van Mercurius kent twee varianten: een ”multipurpose” en een ”dedicated” uitvoering. De eerste is geschikt voor het vervoer van pallets én andere bulkgoederen, de tweede alleen voor pallets. „We kunnen bijvoorbeeld op de heenweg pallets vervoeren en op de terugweg pulp. Of voorin pallets en achterin pulp. Allerlei variaties zijn mogelijk. Schepen met stellingen en schepen met lege ruimen, waarin losse heftrucks heen en weer rijden. Alles kan. Wat de klant maar wil.”

Op stapel
Voor Mercurius staat momenteel een schip op stapel. Een werf in Polen bouwt het casco, een werf in Duitsland zorgt voor de afbouw. Aan het eind van het jaar wordt het eerste vaartuig opgeleverd. De schepen krijgen een vermogen van 650 pk en een snelheid van 17 tot 18 kilometer per uur.

Eind dit jaar start Mercurius een proef. Als dit experiment slaagt, dan krijgt de bouw van het tweede schip groen licht. Mislukt de proef, dan bouwt Mercurius het vaartuig om tot een 'gewoon' containerschip: 32 containers op twee lagen, 48 stuks op drie lagen. Het scheepsbedrijf rekent echter op succes. „Wij denken binnen vijf jaar tien palletschepen in de vaart te hebben.” De kosten voor een kaal schip bedragen zo'n 3 miljoen gulden. Voor de palletversie komt daar een 8 ton bij, waarmee de kosten op een slordige 4 miljoen gulden komen.

Het laadvermogen van een binnenvaartschip liegt er niet om. Eén palletschip vervoert in één keer dezelfde hoeveelheid als 22 vrachtauto's. Daar ligt ook direct een bottleneck voor het systeem. Bedrijven zijn gewend om dergelijke hoeveelheden gefaseerd aangeleverd te krijgen. Met 22 vrachtauto's in één keer voor de deur dreigen de magazijnen verstopt te raken.

Hobbel
Maar ook daar heeft Mercurius rekening mee gehouden. Het maritieme bedrijf uit Zwijndrecht biedt potentiële klanten een totaalconcept aan. Behalve het transport over water, kan Mercurius ook de magazijnopslag, de zogenaamde warehousing, op bijvoorbeeld een regionaal overslag centrum (ROC), verzorgen. Daarmee kunnen de systemen aan boord en in het magazijn naadloos op elkaar worden aangesloten.

Er moet nog een flinke hobbel worden genomen voordat bedrijven overstappen op dit nieuwe systeem, geeft Barto toe. „Ondernemers hebben twintig jaar lang zaken gedaan met wegtransporteurs. Nu moeten directie en raden van bestuur op verschillende niveaus ineens een omslag in hun denken maken. Dat kost tijd.”

Barto is ervan overtuigd dat het systeem gaat werken. „We moeten wel. De wegen slibben dicht. Een verdubbeling van het transport kan eenvoudigweg niet over de weg. Nederland moet toe naar een supplement voor het wegvervoer.”

De binnenvaart is er klaar voor. Volgens de commercieel directeur van River Hopper zijn er geen alternatieven. „De aanleg van een ondergrondse palletbaan onder Nederland kost 120 miljard gulden en duurt dertig jaar. De aanleg van een speciale snelweg naast de bestaande snelwegen kost 90 miljard gulden en vergt twintig jaar. Het gebruikmaken van de binnenvaart kost 0,0. De waterwegen liggen er al.”

Voor Barto is het daarom geen vraag meer. „Het gaat werken. Het moet wel.” De tijd is er rijp voor. „Het beurtvaartsysteem heeft destijds jarenlang elke ontwikkeling van de sector tegengehouden. Je ziet nu dat de binnenvaart zich snel aanpast.”

Zondagsrust
Een van die nieuwe snufjes op de binnenwateren is de NeoKemp, kleine schepen in de Kempenaar-klasse voor het containervervoer op kleine vaarwegen. Het Mercurius-project toont veel overeenkomsten met NeoKemp. Maar Mercurius wil het anders doen. „Wij geven de River Hopper een volwaardige woning van 50 vierkante meter mee, met een luxe stuurhut en een campagnedek om ruimte te winnen. De accommodatie van de NeoKemp vinden wij erg klein. Zelfstandige ondernemers laten vaak liefde voor hun vak samengaan met een comfortabele woonruimte.”

Mercurius denkt de nieuwe palletschepen in een soort franchisesysteem in te zetten. „Wij zetten de lijnen uit, wij zorgen voor de belading, de schipper kan daar als particuliere ondernemer in participeren.” De schipper moet varen. Dat is zijn specialiteit. De Zwijndrechters hebben op dezelfde basis twintig chemicaliëntankschepen in de vaart. „Wij hebben 22 jaar ervaring”, zegt Barto.

Mercurius zoekt vooral jonge, enthousiaste ondernemers. De schepen kunnen „in principe” zeven dagen per week varen. Ook schippers die vanuit hun geloofsovertuiging zondags langs de kant willen blijven liggen, kunnen bij Mercurius terecht. „Ik kan op dit moment nog niet met 100 procent garanderen dat zondagswerk uitgesloten is, maar tegen de tijd dat we starten waarschijnlijk wel. In overleg is er veel mogelijk.”

Revolutie
Palletvervoer wordt in de binnenvaart een grotere revolutie dan het containervervoer, voorspelde directeur C. J. de Vries van Koninklijke Schuttevaer kort geleden. Barto reageert voorzichtig. „Ik laat die uitspraak voor zijn rekening. Maar dat er iets verandert, dat is duidelijk. Er liggen kansen. De binnenvaart dient, wil men de boot niet missen, deze kansen te benutten.”