Schade-experts kunnen aan het werk

Na het openbarsten van het schandaal zelf, na tientallen verdachtmakingen en 'onthullingen', na dagelijkse berichtgeving waarbij vooral de Amerikaanse media soms leken te vergeten dat er nog meer gebeurde in de wereld, daalt nu het stof neer en kunnen de schade-experts hun werk doen.

Total loss? Daar lijkt het niet op. „De zaak heeft eerder brede dan diepe gevolgen voor de Amerikaanse maatschappij en voor de politieke instellingen”, zo meent hoogleraar politicologie William Galston van de Maryland Universiteit. Maar schade is er zijns inziens zeker, al was het maar door het feit dat geen politieke instelling in het heden los van verleden en toekomst functioneert.

„Men is altijd maar een tijdelijk bewoner, van bijvoorbeeld het Witte Huis of van het Congres. Wat er nu gebeurt heeft gevolgen voor de volgende bewoners, maar ik geloof dat de schade niet zo ernstig is als na het Watergate-schandaal met president Nixon 25 jaar geleden”, aldus Galston.

Zijn collega Michael Sandel van de Harvard Universiteit wijst erop dat Nixon het instituut van het presidentschap onderuit haalde, terwijl Clinton vooral zichzelf schade heeft berokkend. „Dit is meer een persoonlijke dan een constitutionele crisis. Het publiek heeft dat beter gezien dan het Congres en kritiseert de president wegens zijn wangedrag, maar vindt dat hij als politiek leider goed functioneert en dus niet afgezet hoeft te worden.”

Confrontatieproces
Heeft de affaire de politieke tegenstellingen verscherpt? „De confrontatie tussen Democraten en Republikeinen is na de Watergate-affaire nooit helemaal verdwenen en begon ongeveer 15 jaar geleden weer hardere vormen aan te nemen. Wat wij nu hebben gezien, vooral in het Huis van Afgevaardigden, was niet alleen het gevolg van de Clinton-affaire maar ook de culminatie van een lang confrontatieproces”, aldus politiek analist David Rohde.

Dat proces wordt de komende periode voortgezet, want bij beide partijen bestaan diepe wraakgevoelens na het afgelopen jaar. Naar buiten doet president Clinton als berouwvolle vader des vaderlands een oproep tot het sluiten van de rijen „om ons te concentreren op de taak waarvoor wij gekozen zijn.” Maar medewerkers van de Democratische president laten er geen twijfel over bestaan dat Clinton een aantal Republikeinen op zijn hitlijst heeft gezet. Hij gaat een agressieve campagne voeren, in de hoop volgend jaar de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden voor de Democraten te heroveren.

De Democraten hebben het tij mee, want de meeste blaam voor de ”affaire” –waar het publiek allang genoeg van had– gaat naar de Republikeinen. Volgens een gezamenlijke opiniepeiling van de Washington Post en ABC-News krijgen de Republikeinen van 40 procent van de ondervraagden een voldoende voor de manier waarop zijn de zaak hebben behandeld. De Democraten krijgen de goedkeuring van 57 procent van de ondervraagden.

Uit een onderzoek uitgevoerd in opdracht van de vijftig Amerikaanse staten blijkt overigens dat de jongere Amerikanen zich van de politiek afkeren. Van de stemgerechtigden in de leeftijdsgroep van 18 tot 24 jaar ging vorig jaar maar 20 procent stemmen. In 1972 was dat percentage nog 50! Sommige analisten verwachten niet alleen een kloof tussen politiek en jeugd maar ook een ruimere kloof tussen de politici en de burgers in het algemeen.

Ondermijnd
Niet alleen president en Congres hebben schade opgelopen, maar ook de gedrukte pers en de elektronische media. Ook die hebben het feit genegeerd dat gedurende de hele affaire constant tweederde van het publiek via opiniepeilingen liet weten dat de hele kwestie al die luidruchtige aandacht niet waard was. „Wij zijn voor een stuk teruggekeerd naar onze functie van nieuwsbrenger en hebben onze taak als koele analist van de gebeurtenissen ondermijnd”, zo meent Tom Rosenstiel, voormalig verslaggever voor de Los Angeles Times.

Het hoofd van NBC's Washington-redactie, Tim Russert, erkent dat vooral de media „de geschiedenis meer hebben gedreven dan dat zij –zoals het eigenlijk hoort– afstandelijk en proportioneel over de zaak hebben bericht, zoals dat gebeurt bij andere ontwikkelingen.”

Het publiek in het algemeen komt eigenlijk het beste uit de geschiedenis. Zoals gezegd heeft tweederde steevast aangedrongen op het afronden van de zaak zonder de president af te zetten. Een meerderheid van de Amerikanen vindt wel dat Clinton op een of andere manier „berispt” had moeten worden. De overgrote meerderheid veroordeelt zijn gedrag en beschouwt de president als een man met weinig moraal. Dat betreft zijn affaire in het Witte Huis met Monica Lewinsky en niet minder zijn latere gelieg en gedraai daarover.

Bredere consequenties
Maar zijn gedrag heeft bredere consequenties. Volgens een onderzoek van het onafhankelijke Centrum voor Politiek Beleid in Washington heeft de geschiedenis van de president en de stagiaire de geloofwaardigheid van Washington bij het publiek ernstig geschaad. Nog maar 19 procent van de ondervraagden antwoordde positief op de vraag: „Heeft Washington uw belangen voor ogen bij het uitstippelen van het algemeen beleid?”

Overigens is nog niet alles achter de rug. Onafhankelijk onderzoeker Kenneth Starr onderzoekt nog een aantal aspecten van de voorgaande affaires van het presidentiële echtpaar. Bovendien behoudt hij zich het recht voor om Clinton nu of na zijn ambtsperiode alsnog voor de rechter te dagen om zich te verantwoorden voor „meineed” en „ondermijning van een gerechtelijk onderzoek.”

Volgens Starr is het impeachment-proces in de Senaat ontaard in een politiek schouwtoneel waardoor Clinton met de schrik is vrijgekomen. Maar Starr verdenkt de Clintons van veel meer geknoei dan hij tot nu toe heeft kunnen bewijzen en hij zet zijn onderzoek –volgens sommigen zijn kruistocht tegen het Witte Huis– onverminderd voort.

Als hij daartoe tenminste de kans krijgt. Minister van Justitie Janet Reno laat namelijk onderzoeken of Starr zijn bevoegdheden heeft overschreden toen de Lewinsky-affaire 13 maanden geleden openbaar werd. Is dat het geval, dan wordt Kenneth Starr ontheven van zijn opdracht om als onafhankelijk onderzoeker de Whitewater-zaak en andere affaires langer na te pluizen. Pas dan is voor de Clintons de ”affaire” eindelijk voorbij.