Opperbevel van aangeschoten wild

Het was het antwoord op de vraag of de president van de Verenigde Staten, die begin deze week openlijk zijn „ongepaste relatie” met Monica Lewinsky na maanden van liegen en bedriegen toegaf, nu door die openbare bekentenis in zijn beleid wordt gehinderd. De bekentenis zou zijn gezag zodanig aantasten dat zijn handelingsbevoegdheid vooral op het gebied van de nationale en internationale veiligheid in het gedrang komt. Het is daarbij van belang eraan te herinneren dat de president van de Verenigde Staten ook opperbevelhebber is van het Amerikaanse leger. Kan die in alle rust militaire opties overwegen en politieke besluitvorming voorbereiden als hij in zijn achterhoofd wordt geplaagd door de vraag of men hem –binnenlands en buitenlands– eigenlijk nog wel serieus neemt?

In 1973 zei toenmalig minister van buitenlandse zaken Henry Kissinger dat men zulke zaken nooit volledig van elkaar kan scheiden. „Het is onmogelijk om maandenlang in een gezagscrisis te verkeren zonder daarvoor de prijs te moeten betalen”, aldus Kissinger, die toen vragen beantwoordde over het nucleair alarm in de Verenigde Staten. Op 24 oktober had president en opperbevelhebber Richard Nixon namelijk besloten om “DefCon III” af te kondigen, dat was de hoogste fase van (nucleair) alarm voor de Amerikaanse strijdkrachten. De Sowjet-Unie had namelijk gedreigd om in te grijpen in de oorlog die in het Midden-Oosten woedde. Net als nu vroegen sceptici zich toen af of Nixon zo hevig reageerde vanwege de golf van kritiek op het thuisfront omdat hij net onafhankelijk onderzoeker Archibald Fox, die de Watergate-affaire uitspitte, had ontslagen. Fox was als het ware de Kenn Starr van Nixons dagen. Na Fox' ontslag nam procureur-generaal Elliott Richardson zelf ook ontslag.

”Wag the Dog”
Ondanks Nixons zware beslissing om “DefCon III” af te kondigen kon hij het Watergate-schandaal niet ontlopen. Een jaar later moest hij het Witte Huis verlaten, toen duidelijk werd dat niet alleen de Democraten maar ook zijn eigen Republikeinen hem niet meer wilden steunen. Een van de jongste leden van de juridische commissie van het toenmalige Huis van Afgevaardigden, de Democraat William Cohen, stemde toen voor impeachment ofwel afzetting van de Republikeinse president. Cohen is nu minister van defensie en hij verdedigde de beslissing tot de militaire actie van donderdag met verve. Geen “Wag the Dog”-beslissing volgens de minister. Daarmee refereerde hij aan een recente Amerikaanse film waarin een vleugellamme (door seks geobsedeerde) president de aandacht van zijn problemen probeert af te leiden door een (niet-bestaand) internationaal conflict te suggereren om zo de natie weer achter zich te krijgen.

Heeft de Lewinsky-zaak invloed gehad op Clintons concentratie op de vergeldingsacties in Afghanistan en Sudan? Tien dagen geleden was de president in Californië om fondsen te werven voor lokale politieke kandidaten in verband met de komende verkiezingen in november. Van Californië vloog hij naar Washington, waar hij door nationaal veiligheidsadviseur Sandy Berger, minister van defensie William Cohen en minister van buitenlandse zaken Madeleine Albright werd ingelicht over verdenkingen tegen Osama bin Laden die veel verder gingen dan de aanslagen in Kenia en Tanzania, aanvallen op Amerikaanse troepen in Jemen in 1992, op Amerikaanse troepen in Somalië in 1993 tijdens de VN-operatie Restore Hope en op Amerikaanse troepen in Saudi-Arabië in 1995. De schatrijke Saudiër zou ook betrokken zijn geweest bij moordplannen op de Egyptische president Moebarak, op paus Johannes Paulus II, zou betrokken zijn geweest bij aanslagen op Duitse toeristen in Egypte en zou momenteel zelfs plannen smeden om aanslagen te plegen op Amerikaanse passagiersvliegtuigen. Met 'Lockerbie' als inspiratie…

Strategie
Er waren de voorafgaande dagen plannen overdacht voor vergeldingsaanvallen tegen een internationaal terroristennetwerk dat met Bin Laden verbonden zou zijn. Clinton werd nu uitvoerig van die plannen op de hoogte gebracht. De volgende dag liet de president zijn staf weten dat hij na maanden van dwarsliggerij had besloten te getuigen in de zaak Lewinsky omdat onafhankelijk onderzoeker Kenn Starr hem daartoe anders zou dwingen. De daaropvolgende dag –vorige week vrijdag– vergaderde Clinton opnieuw met zijn belangrijkste nationale en internationale veiligheidsadviseurs en gaf in beginsel toestemming voor de voorgestelde acties. Vervolgens bracht hij het grootste deel van het weekeinde door in gezelschap van zijn eerste advocaat David Kendall om de “strategie” voor z'n optreden tegenover de “grand jury” en Kenn Starr voor te bereiden.

Op de bewuste maandag vóór zijn getuigenis vergaderde hij nog met het veiligheidsteam om zich te laten informeren over de laatste stand van zaken bij de voorbereidingen van de acties. Bovendien moest de staf van het Witte Huis worden voorbereid. Woordvoerder Mike McCurry diende te worden ingelicht en de schrijvers van zijn redevoeringen kregen opdrachten voor de eerste ontwerpen van zijn verklaringen over de aanstaande acties. Daarna wijdde Clinton zich aan zijn optreden voor de grand jury en aan zijn daaropvolgende televisieverklaring voor het Amerikaanse volk. De dinsdag daarop vertrok het presidentiële gezin voor een korte vakantie naar Martha's Vineyard in Massachusetts. Maar Clinton wist dat hij eerder terug zou keren om zijn medeburgers twee dagen later in te lichten over de raketaanvallen op de doelen in Afghanistan en Sudan. Intussen hielden de nationale politiek, pers en media zich onafgebroken bezig met de consequenties van zijn grand juryoptreden, het aanstaande tweede optreden van Monica en met de gevolgen van zijn scherpe uitval naar onafhankelijk onderzoeker Kenn Starr.

Welke prioriteiten
Het is volgens John Harris in The Washington Post onmogelijk dat beide crises in Clintons gedachten en overwegingen niet door elkaar gespeeld hebben. Witte-Huiswoordvoerder Mike McCurry meent dat de president een „indrukwekkend vermogen bezit” om zulke kwesties van elkaar gescheiden te houden. „Hij weet wat zijn prioriteiten zijn”, aldus McCurry. De Republikeinse senator Dan Coats uit Indiana twijfelt daar niet aan maar hij vraagt zich af wat de echte prioriteiten van Clinton zijn. Daar is volgens Coats moeilijk achter te komen bij een president die door maanden van „ontkenningen, list, bedrog en manipulaties” vragen oproept bij alles wat hij zegt en doet. „Ik hoop dat de acties in Sudan en Afghanistan zijn gebaseerd op de juiste overwegingen ten aanzien van de nationale veiligheid en niet op het streven van de president om de aandacht van de Lewinsky-affaire af te leiden of om zijn baan te behouden”, aldus Coats. Hij kan wat vrijer spreken dan veel van zijn parlementaire collega's, want hij keert na de verkiezingen in november niet terug in de Senaat.

Coats krijgt steun van Frank Gaffney, die onder president Reagan in het ministerie van defensie (Pentagon) werkte. Gaffney is nu directeur van het Center for Security Policy (Centrum voor Veiligheidsbeleid). Twee weken geleden verklaarde Gaffney's instituut in een rapport dat „mensen die in kleine dingen niet in staat zijn om de waarheid te vertellen, de waarheid bij grote vraagstukken gewoonlijk ook consequent omzeilen”. Dat onvermogen brengt volgens Gaffney de nationale veiligheid van de Verenigde Staten in gevaar. Waar gaat het hier om? Volgens het Center for Security Policy heeft de huidige Amerikaanse president zijn medeburgers bij meer dan 130 gelegenheden voorgehouden dat er na het einde van de Koude Oorlog geen strategische nucleaire raketten meer op hen gericht zijn. Dit is of onjuist of deze situatie kan (bijvoorbeeld voor wat betreft de Russische en Chinese raketten) zo snel (binnen een halfuur of korter) veranderd worden dat die mededeling van Clinton „praktisch van geen enkele betekenis is”, aldus Gaffney's instituut.

Noord-Korea
Wat afgelopen donderdag is gebeurd houdt hier nauw verband mee. Senator John McCain uit Arizona wijst erop dat de regering de afgelopen maanden de nucleaire dreiging van Noord-Korea om allerlei redenen stelselmatig heeft genegeerd. Pas nu 'de affaire' naar een dramatisch hoogtepunt –of dieptepunt– voert, lijkt het Witte Huis ineens vatbaar voor alarmerende berichten van het Pentagon over een mogelijke hervatting van het Noord-Koreaanse kernwapenprogramma. Dat zou in strijd zijn met de internationale afspraken over economische hulp die zijn gemaakt met het communistische regime. McCain wil voorlopig niet twijfelen aan de oprechtheid van de president over zijn bezorgdheid over fundamentalistisch-islamitische aanslagen tegen Amerikaanse doelen. Maar hij ziet wel een „opmerkelijke gelijktijdigheid” in de ontwikkeling van de binnenlandse Lewinsky-crisis en het plotselinge alarm over de buitenlandse problemen zoals Noord-Korea plus de Bin Laden-bedreigingen.

De Amerikaanse geschiedenis kent voorbeelden van opportunistische combinaties van binnenlandse en (al of niet gecreëerde of opgeklopte) buitenlandse crises. In de vorige eeuw gelaste president James Polk in 1846 een aanval op Mexico zogenaamd als vergelding voor Mexicaans-Amerikaanse grensincidenten. In werkelijkheid zocht Polk een 'buitenlandse vijand' om de binnenlandse gelederen die sterk verdeeld waren over de slavernij, weer te sluiten. President Lincoln overwoog dezelfde truc in 1860 en overlegde met zijn nieuwe minister van buitenlandse zaken James Seward de „voordelen” van een aanval op het Spaanse Cuba. Maar de Amerikaanse binnenlandse ontwikkelingen haalden hen toen te snel in.

De Romeinen pasten de truc toe, evenals Frankrijks Lodewijk XIV. Omgekeerd werden er ook oorlogen uitgelokt door schijnbaar kleine incidenten. Zo werd de Amerikaanse deelname aan de Vietnam-oorlog bespoedigd door het beruchte incident rond de Maddox in 1964 in de Golf van Tonkin.

Als geroepen
Is Clinton eropuit om de solidariteitstruc van Polk en van Nixon te herhalen? De mogelijkheid tot vergelding voor de aanslagen in Nairobi en Dar es Salaam komt in ieder geval als geroepen. De gelederen lijken zich inderdaad ook te sluiten. De kritische senator Orrin Hatch steunt 'zijn' president in diens optreden tegen Osama bin Laden. De oude Jesse Helms zegt dat het land „zich in tijden van crises altijd achter zijn leiders heeft geschaard”. Fervente Clinton-critici als de Republikeinen Gingrich en Loft zeggen dat de president „op tijd en juist heeft gehandeld”. Gingrich wijst de “Wag the Dog”-theorie zelfs geïrriteerd van de hand: „Wie de lijkkisten uit Nairobi zag terugkeren weet dat het hoog tijd was om te handelen. Terroristen moeten weten dat zij een prijs betalen als zij de dood van Amerikanen op hun geweten hebben”.

De sceptici zwijgen. Voorlopig tenminste, want men is te vaak bedrogen. Zou het mogelijk zijn dat de aarzelende, vaak weifelende Bill Clinton zich plotseling ontpopt als een doortastend wereldleider? Onafhankelijk onderzoeker Kenn Starr zal binnen enkele weken zijn eindrapport indienen bij het Congres. Wil men daar in crisistijden nog praten over het wegsturen van zo'n doortastende redder des vaderlands?

Is het allemaal list, of is het een gelukkige samenloop van zaken? Clinton weet –misschien– het antwoord. Hij heeft de film “Wag the Dog” overigens niet gezien. Zegt hij…