Clinton tegen de president;
de laatste zal verliezen

Terwijl Clinton met zijn adviseurs in het Witte Huis overlegde over de beste reactie op deze zet van Starr, kwam die al met een nieuwe verrassing. Maandag had er in New York onverwachts een gesprek plaats met Monica Lewinsky, die enkele jaren geleden als stagiaire in het Witte Huis werkte. Zij zou toen anderhalf jaar lang een affaire gehad hebben met de president.

Beiden hebben dat eerder onder ede ontkend, maar Lewinsky veranderde van mening en was nu bereid op haar verklaring terug te komen als zij niet zou worden vervolgd voor meineed. Starr ging akkoord en verleende Monica en haar moeder “transactional immunity” oftewel volledige immuniteit zolang beiden „eerlijk en volledig” aan Starrs onderzoek meewerken.

Kroongetuige
Die manoeuvre was een ernstige slag voor Clintons verdedigingsstrategie. Lewinsky is tenslotte een kroongetuige. Als iemand weet of zij een relatie heeft gehad met de president dan is zij dat wel. En de president natuurlijk. Toen beiden onder ede verklaarden dat zij geen relatie gehad hadden, was het moeilijk voor Starr om dat toch aan te tonen. Maar als een van de twee die verklaring nu herroept, ziet de zaak er anders uit.

Bovendien heeft Starr in de afgelopen zes maanden zeventig getuigen gehoord. Van Lewinsky's moeder, Marcia Lewis, en Clintons secretaresse Betty Currie tot de eerste lijfwacht van de president, Larry Cockell. Blijkbaar leverde dat halve jaar zoveel direct of indirect bewijsmateriaal op dat Starr Clinton durfde te dagvaarden. Die dagvaarding negeren terwijl de “arme Monica” dan het hele verhaal uit de doeken zou doen, was een te groot politiek risico voor Clinton. Zijn eerste advocaat, David Kendall, onderhandelde daarom met Starr over een compromis.

Een dag na de bekendmaking van het akkoord over Lewinsky's immuniteit in ruil voor haar getuigenis kwam men eruit. De president zou zijn verzet tegen medewerking aan Starrs onderzoek opgeven en ook getuigen, maar dan wel op eigen terrein in het Witte Huis en in aanwezigheid van zijn advocaten. Dat mag namelijk niet als men voor de grand jury verschijnt. Clinton getuigt onder ede in aanwezigheid van Starr of diens medewerkers. Deze verklaring wordt per video geregistreerd en later aan de grand jury getoond.

Het Witte Huis wilde Clintons optreden zo laat mogelijk in het hele scenario plannen, zodat de president kon reageren op wat Lewinsky had gezegd. Maar het werd 17 augustus. Lewinsky is dan waarschijnlijk al gehoord, maar kan daarna opnieuw aan de tand worden gevoeld. In ruil voor Clintons bereidheid om mee te werken, trok Starr de dagvaarding voor de president weer in. In de schaakmatch Clinton contra Starr had de laatste een belangrijke overwinning geboekt.

Moeder
Waarom was Monica Lewinsky akkoord gegaan met een optreden voor de grand jury? In Starrs onderzoek van de affaire-Paula Jones had zij tenslotte onder ede verklaard dat er niets geweest was met de president. Volgens ingewijden is Monica's moeder, Marcia Lewis, de zwakke plek in Monica's verdediging. Beiden zijn dikke maatjes. Zij delen elkaars belangstelling voor het sociale circuit en zij winkelen graag samen. Toen Monica in het Witte Huis werkte en later in het Pentagon (ministerie van defensie), deelden zij een appartement in het Watergate-complex in Washington en als zij niet in elkaars buurt zijn, bellen zij elkaar dagelijks.

Marcia Lewis was en is de vertrouweling van haar dochter. Die vertelt haar alles en overlegt elke stap in haar leven met haar moeder. Na haar scheiding van Monica's vader –dr. Bernard Lewinsky, een bekende kankerspecialist in Los Angeles– breidde de gewiekste Marcia haar bescheiden journalistieke en literaire activiteiten uit. Zij schreef onder meer een boek over enkele bekende operazangers waarin zij suggereerde dat zij een kortstondige relatie had gehad met Placido Domingo. Dat was gelogen. Lewis gaf dat later toe, maar het leugentje bleek nuttig voor de verkoop van haar boek…

Marcia Lewis zag dan ook geen enkel probleem in leugers van haar dochter over haar relatie met de president. „Oké, ze heeft gelogen en wat dan nog!” riep zij uit bij haar optreden voor Starrs grand jury in februari. Lewis kreeg het daar de tweede dag zo te kwaad dat de zitting tijdelijk werd geschorst en er medische hulp werd ingeroepen. Bleek, verward en verfomfaaid kwam Marcia Lewis uit die confrontatie met Starr. Die kreeg er daarna van alle kanten van langs. Hij zou alle grenzen overschrijden, familiebetrekkingen niet respecteren en dit alles alleen maar doen om de president klem te zetten.

Achteraf blijkt hoe sluw Starr opereerde. Sinds februari besefte Monica Lewinsky dat haar moeder gevaar liep om vanwege haar onjuiste verklaringen tegenover de vasthoudende Starr later ter verantwoording te worden geroepen. Die kwetsbaarheid van haar moeder werd Monica's eigen kwetsbaarheid. Daarom werd met haar eigen immuniteit tegelijk ook immuniteit voor Marcia Lewis bedongen.

Starr ging akkoord na een uitvoerige confrontatie met Lewinsky en de belofte dat die niet alleen zou praten, maar ook concreet bewijsmateriaal zou overhandigen. Bijvoorbeeld bandjes van haar antwoordapparaat met boodschappen van de president en een jurk met vlekken die in een DNA-test mogelijk tegen de president kan worden gebruikt.

Strafbaarheid
En wat dan nog als straks blijkt dat president Bill Clinton heeft gelogen over een relatie met een stagiaire in het Witte Huis? Het was waarschijnlijk niet z'n eerste buitenechtelijke relatie en evenmin z'n laatste. Is dat zo erg dat hij daarom uit het Witte Huis moet worden verjaagd? Neen. Er is in heel Amerika niemand die dat beweert, ook al wordt er over overspel en over liegen daarover niet door iedereen even gemakkelijk gedacht.

Maar als Clinton in januari over zijn relatie met Monica onder ede heeft gelogen, dan heeft hij meineed gepleegd. En als hij Monica ertoe heeft aangezet dat ook te doen, heeft hij niet alleen zelf de wet overtreden, maar iemand anders aangeraden dat ook te doen. Daarmee heeft hij bovendien het onderzoek in de affaire-Paula Jones gedwarsboomd. Of met andere woorden: hij heeft de juridische rechtsgang in een onderzoek tegengewerkt en ook dat is strafbaar.

Iedere normale burger kan daarvoor worden bestraft. Is de president van de Verenigde Staten een gewone burger die kan worden vervolgd voor het overtreden van de wet? Niemand in de VS kan daarop antwoord geven, behalve het opperste gerechtshof. De kwestie kwam 25 jaar geleden aan de orde toen president Richard Nixon weigerde om geluidsbanden van het Witte Huis met informatie over het beruchte Watergate-schandaal over te dragen aan onafhankelijk onderzoeker Leon Jaworski.

Het opperste gerechtshof besliste toen wel dat Nixon die banden moest overdragen (een maand later was hij vertrokken…), maar het sprak zich niet uit over de vraag of een president op dezelfde manier strafbaar is als elke burger. Volgens de Amerikaanse grondwet is vervolging een zaak van de uitvoerende macht (”executive branch function”), terwijl de uitvoerende macht (”executive power”) uiteindelijk in hoogste instantie berust bij de president van de Verenigde Staten. Kan die zichzelf (doen) vervolgen? De hooggeleerde juristen zijn er nog niet uit, maar dringen wel aan op een oplossing van deze kwestie nu in deze eeuw al twee presidenten tijdens hun ambtsperiode in juridische problemen zijn geraakt.

Congres beslist
De grondwet voorziet wel in het afzetten van een president. Dat gebeurt via een zogeheten impeachment-procedure. Overigens is daarvan pas sprake bij het in gevaar brengen van de staatsbelangen zoals het plegen van verraad of andere ernstige zaken. Impeachment voor overspel zou voor de meeste Amerikaanse presidenten in deze eeuw fataal zijn geworden. Over impeachment beslist overigens niet de rechter of de opperrechter, maar dat doet het Congres oftewel de Senaat plus het Huis van Afgevaardigden gezamenlijk.

Het gaat daarbij dus niet alleen meer om strafbare feiten, maar ook om zaken als de politieke geloofwaardigheid van de man in het Witte Huis. En daar zit een heel zwakke plek in Bill Clintons verdediging. Sinds zijn aantreden in Washington is er een opzienbarende reeks schandalen aan de orde geweest waarbij Clinton en zijn vrouw Hillary Rodham direct of indirect betrokken waren. Een aantal van die affaires bleek ernstig genoeg om die te laten ontwarren door een onafhankelijk onderzoeker, die geen verantwoording verschuldigd is aan de president, maar alleen aan het Congres.

Er was de Whitewater-affaire, waarbij het ging om grondspeculatie plus bankleningen die onterecht gedekt bleken via de staat Arkansas, waar ene Bill Clinton gouverneur was, er was de merkwaardige illegale speculatie met vee die mevrouw Clinton 1000 dollar kostte en uiteindelijk 100.000 dollar opleverde en nadat het dynamische en 'creatieve' echtpaar Clinton in het Witte Huis belandde, waren er affaires rond het presidentiële reisbureau, er verdwenen FBI-dossiers, er verdwenen stukken die later bij Hillary privé opdoken en te midden van al deze turbulenties vielen er natuurlijk ook slachtoffers. Vriend Webster Hubbell kreeg anderhalf jaar celstraf wegens fraude en vriend Jim McDougal stierf zelfs in de gevangenis toen hij zijn straf voor een van de affaires uitzat.

McDougal zei overigens ooit dat de Clintons „als tornado's het bestaan van anderen doorkruisen”. De Clintons zelf zijn er tot nu toe ongeschonden uitgekomen. Zij hebben beiden altijd de macht gewild en wisten dat liegen en bedriegen daarbij horen. Hillary heeft voor die macht ook altijd de andere kant opgekeken als haar echtgenoot weer eens „op jacht” was.

Politieke geloofwaardigheid
Bij al deze overwegingen mag niet worden vergeten dat de Republikeinse tegenstanders van de Democratische president natuurlijk veel actiever zijn in het aan de kaak stellen van alle uitspattingen en misstappen dan Clintons eigen partijgenoten. Het Amerikaanse publiek gelooft Clinton overigens niet als hij zweert en daarna ook nog bij herhaling beweert dat er nooit iets is geweest tussen hem en Lewinsky. Volgens een opiniepeiling van The Washington Post denkt 60 procent van de ondervraagden dat de president liegt.

Tegelijkertijd vindt 64 procent van de ondervraagden dat Clinton als president zijn werk goed doet. Het gaat de Amerikanen economisch voor de wind en dat komt volgens de meerderheid vooral door Clintons beleid. Het is daarom voor zijn Republikeinse tegenstanders nog geen uitgemaakte zaak dat zij Clinton weg willen hebben via een impeachment-procedure. Ook veel eigen kiezers zouden hen dat niet in dank afnemen en de Republikeinen daarvoor bij de komende tussentijdse verkiezingen in november de rekening presenteren.

Er is echter één maar bij deze waardering. Als zou blijken dat Clinton meineed heeft gepleegd, dan vindt 45 procent van de Amerikanen dat hij moet opstappen. Een maand geleden was dat nog 39 procent. Ondanks de algemene waardering voor zijn werk wordt men dus kritischer ten aanzien van zijn doen en laten in “de affaires”. Het geheel van deze verschillende affaires is een combinatie van bedrog, list en lust en zeker ook van politiek spel, waarbij alles nog eens duizendvoudig wordt weerkaatst en vergroot door pers en media.

Maar volgens The Wall Street Journal gaat het probleem dieper. Liegen is volgens dit blad voor Clinton „een hoeksteen voor het hele leven en ook voor het regeren”. Lewinsky is in dit schaakspel maar een kleine pion te midden van alleen maar zwarte stukken. „In de schaakwedstrijd van de handige Bill Clinton tegen de president van de Verenigde Staten zal het presidentschap verliezen; niet alleen deze match, maar ook verliezen aan geloofwaardigheid op lange termijn. Dat is de werkelijke schade, ook als Clinton door het Congres uiteindelijk niet naar huis wordt gestuurd”. Aldus Doris Kearns Goodwin, een historica gespecialiseerd in de geschiedenis van het Amerikaanse presidentschap.