Zwaar explosief of duizendklapper

Tot nu toe maken de veronderstelde 'rechtse samenzweerders' weinig ophef. Eensgezind passen zij de gulden regel toe: „Blijf langs de zijlijn staan, zolang je tegenstander zichzelf genoeg beschadigt”. Republikeinse zwaargewichten zoals Newt Gingrich, toch niet verlegen om een woord van kritiek, waken voor een triomfantelijke houding. De zaak-Lewinsky heeft het meest explosieve gehalte van alle schandalen rond Clinton. Maar wie weet, is het schandaal slechts een duizendklapper die een poosje hard knettert en verder weinig om het lijf heeft.

Minder terughoudend dan de politici zijn de media. Terwijl de paus in Havanna de Cubanen stond te waarschuwen voor afnemend besef van normen en waarden, vlogen de Amerikaanse verslaggevers in allerijl terug naar Washington. Ook in de eigen hoofdstad was het zedelijkheidsbesef in het geding, en wel dat van de eigen president. Kranten als de Washington Post en de Los Angeles Times, televisiezenders als ABC News en CNN, weekbladen als Newsweek en Time reduceerden het showproces tegen O. J. Simpson tot een eenvoudige vingeroefening.

Het begon een kleine drie weken geleden. Linda Tripp, werkzaam op het ministerie van defensie, moest binnenkort getuigen in de rechtszaak van Paula Jones. Ze raadpleegde haar advocaat James Moody over wat ze moest vertellen, en wat niet. Daarna pleegde ze een telefoontje met onafhankelijk aanklager Kenneth Starr. In Tripps huiskamer ontvouwde zich een boeiend gesprek.

Schade
Volgens Tripp heeft een vriendin vanaf 1995 gedurende anderhalf jaar een verhouding met Clinton gehad. Monica Lewinsky was destijds stagiaire op het Witte Huis en werkt nu op het Pentagon. Wanneer zij haar hart weer eens uitstortte bij collega Tripp, nam deze het gesprek stiekem op. Evenals Tripp moest Lewinsky als getuige optreden. Ze ontkende in januari tegenover de advocaten van Paula Jones (die Clinton beschuldigt van seksuele intimidatie) onder ede dat ze een relatie had met de president. Zeventien cassettebandjes met twintig uur aan opnames moeten het bewijs leveren van het tegendeel.

Deskundigen zijn het er niet over eens of deze banden bij een eventueel proces kunnen worden gebruikt en zo ja, in welke mate. Mogelijk zouden ze bij de vaststelling of er een aanklacht moet worden ingediend wel kunnen worden gebruikt, maar bij een daadwerkelijke rechtszaak niet of nauwelijks, zeggen sommige waarnemers. Ook in dat geval kunnen ze schade genoeg toebrengen.

Lekken naar de media zijn onvermijdelijk, en binnen de kortste keren verdrong dit nieuws het bezoek van de Palestijnse leider Arafat van de eerste plaats. Israëls premier Netanjahoe had nog net op tijd, voor het schandaal dus, in de schijnwerpers gestaan.

Onafhankelijk aanklager Starr kreeg toestemming de “zaak-Lewinsky” te betrekken bij zijn onderzoek. Hij hoopt dat de vermeende romances van Clinton hem een beter inzicht kunnen verschaffen in de Whitewater-affaire. Hij vroeg Tripp nog meer opnames te maken, waar de Clinton-haatster graag op inging.

Complot
Lewinsky zou op de bandjes van Tripp hebben gezegd dat Clinton haar samen met een vriend en adviseur, de advocaat Vernon Jordan, onder druk heeft gezet in de zaak-Jones hun relatie te ontkennen. Op een inderhaast belegde persconferentie zei Jordan dat hij slechts twee dingen heeft gedaan voor Lewinsky: hij hielp haar een baan te vinden in de private sector en beval haar een advocaat aan toen ze werd opgeroepen te getuigen in de zaak Paula Jones. Verder zou Lewinsky volgens Jordan hebben gezegd dat ze nooit een seksuele relatie met de president heeft gehad.

Dat bracht Lewinsky in een moeilijke situatie. Zij loopt het risico van meineed te worden beschuldigd. Een urenlang gesprek in een hotel tussen een viertal FBI-agenten en enkele federale aanklagers leverde niets op. Advocaat William Ginsburg probeert bij Starr ontslag van rechtsvervolging gedaan te krijgen in ruil voor Lewinsky's medewerking. „De arme Monica is in paniek”, zei hij. Kennelijk is Starr niet onder de indruk, want Ginsburg heeft nog geen enkele toezegging weten los te peuteren. Als Starr de stagiaire niet wil vrijwaren van vervolging, zou zij na een aanklacht een beroep kunnen doen op het Vijfde Amendement. Niemand hoeft verklaringen af te leggen waarmee hij zichzelf beschuldigt.

Na een weekeinde van gestaag toenemende druk verzamelde Clinton maandag zijn oude garde om zich heen. De keiharde advocaat en vroegere adjunct-chef-staf Harold Ickes nam de coördinatie van het tegenoffensief op zich. De eerste zet was Kenneth Starr als instrument van Clintons politieke vijanden afschilderen. Hillary pakte de draad moeiteloos op. Woensdag verklaarde zij voor de televisie dat er sprake was van een „sinister rechts complot”.

Fantast
De voormalige minister van handel Mickey Kantor voegde zich bij de ploeg juridische adviseurs van de president. Clinton voert nu een oorlog op drie juridische fronten. Robert Bennett verdedigt hem in de civielrechtelijke zaak tegen Paula Jones. David Kendall probeert hem te vrijwaren van strafrechtelijke gevolgen van de Whitewater-zaak. Aan Kantor de taak de staatsrechtelijke schade in de Lewinsky-zaak te beperken.

„Ik wil één ding tegen het Amerikaanse volk zeggen, ik wil graag dat u luistert”, zei Clinton maandag tegen de pers in het Witte Huis. Hillary stond naast hem instemmend te knikken. „Ik zeg nog een keer: ik heb geen seksuele relatie gehad met die vrouw, juffrouw Lewinsky. Ik heb niemand gevraagd te liegen, niet één keer, nooit. Die beschuldigingen zijn vals en ik moet nu weer aan het werk voor het Amerikaanse volk”. En weg was de president.

Tussen de advocaten van Clinton en zijn politieke adviseurs is inmiddels een strijd over de te volgen tactiek ontbrand. De eerste groep wenst dat de president zo min mogelijk zegt. Want onvoorzichtige uitlatingen kunnen nadelig voor hem uitpakken. De tweede groep wil de geruchten zo snel mogelijk de kop indrukken. Volgens de adviseurs geven formalistische ontkenningen voeding aan de verdenking dat Clinton zich met subtiel geformuleerde, juridisch waterdichte volzinnen onder de zaak probeert uit te draaien.

Toch heeft het rampenteam al enkele bescheiden succesjes in de strijd tegen de negatieve publiciteit geboekt. Van verschillende kanten kreeg Lewinsky ervan langs. De nieuwszender CNN meldde dat ze op de universiteit in Portland een affaire had met een getrouwde man. Een voormalige Zweedse klasgenote noemde haar een fantast: „Ze houdt er nu eenmaal van alle aandacht naar zich toe te trekken”. Een voormalige docent beweerde dat ze „de waarheid verdraait en van seks bezeten” is. Bovendien bleek een met veel tamtam opgevoerde getuige, die de stagiaire en de president in een compromitterende situatie zou hebben betrapt, niet te bestaan.

Gematigd
Starr en zijn medewerkers zitten intussen niet stil en zijn met de hoorzittingen begonnen. Clintons secretaresse Betty Currie moet duidelijkheid verschaffen of Lewinsky de president nog tot in december zou hebben opgezocht in het Witte Huis. De New York Times haalde donderdag een bron aan volgens wie de president haar nauwkeurig zou hebben verteld hoe ze haar regelmatige bezoekjes het beste kon verbergen.

Vernon Jordan staat natuurlijk hoog op de lijst. Waarnemers hebben grote vraagtekens gezet bij de gunsten die deze machtige man 'zomaar' aan een onbetekenende stagiaire verleent. Jordan beweert dat hij het zomaar „plezierig” vond iemand met „zoveel talent, gedrevenheid en ambitie” vooruit te helpen. Zo positief heeft nog niemand zich over Lewinsky uitgelaten. Voormalig stafchef Leon Panetta is urenlang verhoord over de gang van zaken op het Witte Huis. Starr onderneemt pogingen bij het ministerie van financiën ook agenten van de presidentiële veiligheidsdienst te mogen bevragen.

Voor een president die regeert op basis van populariteit in plaats van visie is een voortwoekerende vertrouwenscrisis funest. Maar de opiniepeilingen zijn hoopgevend. Het Amerikaanse publiek reageert gematigd op de jongste ontwikkelingen. Zeker na de geslaagde 'troonrede' State of the Union en Clintons daaropvolgende geslaagde publieke optreden gaat het voorlopig weer bergopwaarts. Maar liefst 73 procent van de Amerikanen is tevreden over zijn beleid.

Persoonlijk geniet de president momenteel de steun van ruim de helft van de bevolking. Hetzelfde percentage vindt echter dat Clinton moet opstappen als hij meineed heeft gepleegd of Monica Lewinsky tot liegen heeft aangezet. Aan een eventuele verhouding tilt tweederde van de bevolking niet bijzonder zwaar. „Zo is de president nu eenmaal”, lijkt de overheersende opinie.