Transatlantisch idee
Karel V werkt nog

De Panamezen hebben iets met hun kanaal, dat op 31 december officieel overgaat in hun eigen beheer. Tot die tijd werd het, sedert de openstelling in 1914, door de Amerikanen bestuurd. De geschiedenis van het Panamakanaal kent een paar cruciale jaartallen. De Spaanse ontdekkingsreiziger Colombus voer op zijn vierde tocht in 1502 tegen de Midden-Amerikaanse ”istmus” (landengte) aan. Hij was een jaar eerder voorgegaan door Rodrigo de Bastidas, Vasco Nuñez de Balboa en Juan de la Cosa.

Spanje vestigde er zich in 1510 en Karel de Vijfde (Karel de Eerste op het Iberisch schiereiland) opperde in 1534 het lumineuze idee van een kanaal op de plaats waar tot dan toe voornamelijk per muilezel goud werd vervoerd. In 1821 integreerde Panama in het zelfstandige Groot-Colombia, dat ook Bolivia, Ecuador, Peru en Venezuela omvatte. In 1846 tekenden Colombia en de VS een akkoord voor de aanleg van een spoorweg door Panama, die in 1855 werd voltooid.

Fransman
Vijfentwintig jaar later stortte de adellijke Fransman Ferdinand de Lesseps (voorheen consul in Egypte en contractant van het wel succesvolle Suezkanaal) zich in een waagstuk. Hij ging aandelen uitgeven om het Panamakanaal te financieren. Dat resulteerde in een regelrechte flop, zowel in financieel als in technisch opzicht.

Toen Panama zich in 1903 met steun van de VS vrijvocht van Colombia en daarmee tegelijkertijd de facto in de schoot belandde van de VS, werd het pas serieuze zaak met het kanaal. De VS kochten de rechten en het materieel van de Franse ”Compagnie Universelle du Canal Interocéanique” op. Tien jaar en 22.000 doden kostte het om met hulp van 75.000 man en vrouw de riskante klus te klaren. Gele koorts, malaria en andere ziekten moesten worden overwonnen. Niet te vergeten de talloze geografische obstakels waar tegenaan werd gelopen.

Uiteindelijk werd het kanaal geopend, op 15 augustus 1914. Sedertdien is het Panamakanaal in zijn originele concept weinig veranderd. Hemelsbreed ligt de Atlantische ingang tot het kanaal op 36,2 km van de ingang bij de Stille Oceaan verwijderd. Een schip dat van New York naar San Francisco vaart, spaart via het Panamakanaal 12.668 km uit.

Het kanaal bestaat uit een eenvoudige doch ingenieuze constructie om schepen 'op te tillen' het land over, op een hoogte van 312 voet boven zeeniveau. Aan de kant van de Stille Oceaan worden boten in drie etappes naar boven gebracht. De eerste sluizen liggen bij Miraflores, waar in twee bewegingen een schip 16 meter omhoog wordt getransporteerd. Iets verder, bij San Pedro Miguel, volgt de derde stap met 10 meter. In totaal gaat een schip dus 26 meter de lucht in.

Tanker
Later op de dag, als de zon volop is doorgebroken en de warmte toeslaat, is dat tilproces goed zichtbaar. Een grote Maleisische olietanker onder de naam Selendang Sari vaart naar binnen in de eerste sluis. Langzaam loopt dan de tweede sluis vol met water, zodat de tanker moeiteloos via de enorme massieve ijzeren sluisdeuren kan doorvaren in de tweede. Een halfuur later vaart het schip, dat door kleine wederzijds meevarende treintjes midden in de sluis wordt gehouden, het kanaal in. Juichende matrozen hangen over de reling en zwaaien zich de armen uit het lijf. Vierentwintig uur per dag gaat het sluizenbedrijf door.

Daarna koerst de Selendang Sari door een kunstmatig aangelegd kanaal dat boven de zeespiegel ligt. Dit kanaal voert vervolgens door de Gaillard Cut, de uitgehakte waterweg van 8,5 mijl lang, waar het kanaal op zijn smalst is (500 voet) en zeer kwetsbaar voor natuurinvloeden.

Dan komt het meer Gatun, het hoogste kunstmatig aangelegde meer ter wereld. Toen de omgeving, van bergen, onder water werd gezet, vluchtten de dieren naar een eiland, Barro Colorado, Island, waar het Smithsonian Institute onderzoek doet naar verloren gegane flora en fauna. Zelf beslaat het Gatunmeer 425 km2. Na een tocht van 8 tot 10 uur arriveren de schepen bij het voormalige piratennest Colon.

De Gatunsluizen brengen de schepen 26 meter naar het zeeniveau van de Atlantische Oceaan terug. Per dag varen er zo'n 35 tot 40 schepen vice versa door het Panamakanaal. Op jaarbasis ligt hun aantal op rond de 13.000.

Zwemmend
Er wordt best verdiend aan het Panamakanaal, zegt public-relationsfunctionaris Dazzell Marshall van de Panama Canal Commission. Een gemiddeld schip betaalt 44.000 dollar. Vorig jaar voer een gigantisch cruiseschip, de Rhapsody of the Seas, door het Kanaal met zo'n 2000 gasten aan boord. Bedrag van passage 153.662,66 dollar, informeert Marshall. In 1928 betaalde een Amerikaan, Richard Halliburton, het minst, 36 dollarcent. Hij legde de afstand van 80 km zwemmend af.

In 1977 tekenden Amerika en Panama na een roerige geschiedenis over het kanaal een akkoord. Daarin werd begonnen met geleidelijke overdracht van het kanaal in Panamese handen en de ontruiming van de Amerikaanse militaire bases in Panama. Waren er in 1994 nog 10.500 VS-soldaten in Panama gestationeerd, nu is dat nul. Op 30 november werd de vlag van de basis Clayton definitief gestreken.

„Het zal een soepele overgang worden”, verwacht Dazzell Marshall. Hij voorspelt dat Panama uitgroeit tot een „toeristische attractie.” Er gaan stemmen op voor de bouw van een mooier bezoekerscentrum bij de Mirafloressluizen. Het hele land moet meer vruchten gaan plukken van de bezoekers. Dan zal ”de koninklijke weg” pas weer werkelijk de Camino Real zijn zoals de Spaanse veroveraars die voor ogen hadden. Met dien verstande dat de Panamezen er zelf van gaan profiteren.

Op 31 december dragen de VS het Panamakanaal officieel over aan Panama. Van 13-15 december wordt dit gevierd.