Koetsjma verrassend herkozen

KOETSJMA

Vlak voor de verkiezingen was het nog helemaal niet zo zeker dat de pro-westerse Koetsjma de communisten zou verslaan, gezien de grote steun die zij in het gehele land genieten. De nieuwe president lijkt zijn overwinning dan ook vooral eraan te danken dat hij de verkiezingscampagne van de Russische president Jeltsin in 1996 heeft nageaapt.

In de eerste verkiezingsronde, twee weken geleden, dongen nog ruim tien kandidaten in Oekraïne mee. Van hen waren er slechts vijf echte kanshebbers. Dat waren, naast de zittende president Koetsjma (centrum-rechts) en de orthodoxe communist Simenjenko, de socialist Aleksandr Moroz, de staliniste Natalja Vitrenko en de rechtse kandidaat Jevgeni Martsjoek. Als overwinnaar uit de eerste ronde kwam Koetsjma naar voren met 36 procent, gevolgd door Simenjenko met 22 procent. Maar het was duidelijk dat in de tweede ronde de aanhang van de overige linkse kandidaten vanzelfsprekend naar de communist Simenjenko zouden gaan, die daardoor heel sterk stond.

Lebed-effect
Van belang voor Koetsjma was dan ook de aanhang van de enige rechtse kandidaat van betekenis, de voormalige KGB-chef Martsjoek, achter zich te krijgen. Martsjoek had zich echter in de eerste ronde fel tegen de zittende president afgezet en kreeg 8 procent van de stemmen. Koetsjma raadpleegde de Russische verkiezingsstrijd van 1996 tussen de zittende president Boris Jeltsin en de communist Gennadi Zjoeganov. Ook Jeltsin was in de tweede ronde niet zeker van zijn overwinning en benoemde Aleksandr Lebed, de centrum-rechtse kandidaat die in de eerste ronde van de Russische presidentsverkiezingen als derde eindigde, tot voorzitter van de Russische Veiligheidsraad. Feitelijk kocht Jeltsin daarmee de benodigde stemmen voor de eindoverwinning. Koetsjma paste hetzelfde trucje toe en benoemde onlangs zijn tegenstander Jevgeni Martsjoek tot voorzitter van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad, een functie die in Oekraïne na het presidentschap als een van de belangrijkste te boek staat.

Naast deze strategische zet verhevigde Koetsjma ook zijn campagne tegen de communisten. Daarvoor gebruikte hij evenals Jeltsin in 1996 de media, die geheel achter Koetsjma stonden tijdens de campagnes. De media sloegen geen moment over om een wreed toekomstperspectief te schetsen in het geval de communisten zouden overwinnen. Zij benadrukten het gevaar voor de terugkeer van het Sovjetleven in Oekraïne, gekenmerkt door enorme politieke en economische beperkingen. Aan de andere kant brachten ze Koetsjma in beeld als degene die zich wel terdege bewust is van het grote aantal mensen dat te lijden heeft van de onder hem doorgevoerde (halfslachtige) economische hervormingen. Terwijl ze toonden hoe de president voortdurend sympathie voor hen aan de dag legde, werd tegelijk benadrukt dat er geen weg terug is naar de Sovjettijd. Wel beloofden de media dat Koetsjma in een volgende ambtstermijn meer aandacht zou schenken aan de verliezers van de economische hervormingen van de afgelopen jaren.

Jongeren
Grote aandacht in Koetsjma's verkiezingscampagne was er uiteraard voor de jongeren. Net als tijdens de Russische presidentsverkiezingen was het Oekraïense volk vooral verdeeld tussen de oudere en de jongere generaties. De oudere generaties, de grote verliezers van de economische hervormingen na de val van de Sovjet-Unie, hebben nostalgische verlangens naar het communistische tijdperk en vormden dan ook een belangrijk electoraat voor de communistische presidentskandidaat. Jongeren echter genieten de vrijheid van het ondernemerschap en onderhouden internationale contacten. Zij willen absoluut niet terug naar het verleden. Wel zijn ze gedesillusioneerd in het beleid van Koetsjma. Er bestond dus een groot gevaar dat ze helemaal niet zouden gaan stemmen, en dat zou alleen maar de communisten in de kaart spelen.

Koetsjma zocht dan ook op grote schaal jonge Oekraïeners op. „Jullie zullen de verantwoordelijkheid voor alles krijgen in de toekomst. Jullie zullen een nieuw Oekraïne opbouwen”, aldus de Oekraïense president tijdens een van zijn ontmoetingen met jongeren. Die kregen zelfs op grote schaal vrij om Koetsjma een hand te kunnen geven. „Stemmen voor de communist Simenjenko betekent het verleden steunen, Koetsjma kiezen betekent kiezen voor de toekomst. (...) Ik wil niet terug naar een pionierskamp (communistisch jongerenkamp, red.)”, zei een van de studenten tijdens een ontmoeting met Koetsjma.

Een andere kaart die Koetsjma uitspeelde was het bedrijfsleven, dat werd gewaarschuwd dat met het aan de macht komen van de communisten het wel eens gedaan kon zijn met het vrije ondernemerschap in Oekraïne.

Beloftes
Deze voor een deel van de Russen afgekeken verkiezingsstrategie heeft uiteindelijk haar vruchten afgeworpen. De 61-jarige Leonid Koetsjma is voor een tweede periode van vijf jaar tot president van Oekraïne gekozen. De grote vraag is of hij zijn tweede termijn daadwerkelijk zal gebruiken om de beloofde economische opbloei te brengen. Het is zelfs vrij irreëel dat hij, zoals hij tijdens zijn verkiezingscampagne beloofde, een miljoen nieuwe banen zal creëren en dat Oekraïne op jaarbasis 7 procent economische groei zal kennen. Een andere belofte, de strijd tegen corruptie en criminaliteit, lijkt met de benoeming van voormalig KGB-chef Jevgeni Martsjoek tot Oekraïens nationale veiligheidschef echter meer kansen van slagen te hebben. Als Koetsjma tenminste niet Martsjoek weer snel de laan uitstuurt, zoals Jeltsin dat met Lebed deed na de verkiezingsoverwinning in 1996. Jeltsin bleek Lebed inderdaad alleen maar nodig te hebben om de verkiezingen te winnen.

Overigens lijkt Koetsjma door te willen gaan met het toepassen van lessen uit het Russische recente politieke verleden in Oekraïne. Als herkozen president lijkt hij zich nu sterk genoeg te voelen om definitief af te rekenen met het Oekraïense parlement, de Opperste Raad. Deze blokkeerde tot nu, evenals de Opperste Sovjet onder Jeltsin, alle hervormingsvoorstellen van Koetsjma. De president is van plan het oude Sovjetparlement via een referendum op te heffen en te vervangen door een op westerse leest geschoeid tweekamerstelsel. Zoals ook Jeltsin dit deed in 1993. Maar in Rusland liep dit proces echter totaal uit de hand en eindigde met Jeltsins beschieting van het Moskouse Witte Huis, waar de toenmalige Opperste Sovjet zitting had. Het is dan ook te hopen dat Koetsjma niet al te voortvarend te werk gaat met kopiëren van Russische modellen in Oekraïne.