Akkoord over
volksraadpleging
O-Timor getekend

De ondertekening van de raamovereenkomst „inzake de kwestie Oost-Timor” door de ministers van Buitenlandse Zaken Ali Alatas van Indonesië en Jaime Gama van Portugal had plaats in aanwezigheid van VN-secretaris-generaal Kofi Annan, die persoonlijk een grote rol heeft vervuld bij het afronden van de onderhandelingen, die 15 jaar hebben geduurd. Vervolgens ondertekende Annan met beide ministers twee afzonderlijke overeenkomsten, over hoe de stemming onder VN-toezicht zal worden georganiseerd en over te nemen veiligheidsmaatregelen.

De volksstemming zal op 8 augustus plaatsvinden. De vraag die de kiezers zal worden gesteld, luidt: „Aanvaardt u de voorgestelde speciale autonomie voor Oost-Timor binnen de Eenheidsstaat van de Republiek Indonesië?”, of: „Wijst u de voorgestelde speciale autonomie voor Oost-Timor af, wat leidt tot Oost-Timors afscheiding van Indonesië?”

Na de ondertekening zullen de documenten ter bekrachtiging worden voorgelegd aan de Veiligheidsraad, die er een bindend besluit van zal maken.

De Indonesische regering zal verantwoordelijk zijn voor de veiligheid tijdens de volksstemming, een regeling die in het pro-onafhankelijkheidskamp niet in dank is afgenomen. De aanhang van Gusmao had aangedrongen op de stationering van een VN-vredesleger in Oost-Timor voor de duur van de volksstemming en de periode daarna. In plaats daarvan is besloten dat ongeveer zeshonderd VN-waarnemers toezicht op de stemming zullen uitoefenen.

Annan deed na de ondertekening een dringende oproep tot beëindiging van het recent opgelaaide geweld. Volgens de raamovereenkomst draagt Indonesië de verantwoordelijkheid voor de handhaving van vrede en veiligheid, opdat de stemming op een „eerlijke en vreedzame wijze” kan plaatsvinden „in een atmosfeer die vrij is van intimidatie, geweld of inmenging door wie ook.”

Minimumvoorwaarden
In het afzonderlijk memorandum over de veiligheid worden minimumvoorwaarden genoemd waaronder de stemming kan doorgaan. Zo zullen „als een dringende eerste stap” gewapende burgergroepen onder controle moeten worden gebracht en dienen Indonesische militaire eenheden te worden gehergroepeerd. Voorts moet onmiddellijk worden begonnen met een ontwapeningsproces, dat „ruim voor de stemming” moet zijn voltooid.

Alatas verklaarde dat Indonesië ermee in heeft gestemd „dat wij de noodzakelijke stappen moeten nemen om ontwapening te bewerkstelligen.” „Het is in elk geval wat mijn regering wenst en vastbesloten is te doen”, voegde hij eraan toe.

IJveraars voor onafhankelijkheid beschuldigen het Indonesische leger en pro-Indonesische milities van het geweld. Leiders van de pro-Indonesische beweging zijn tegen de volksstemming en hebben gewaarschuwd dat zij voor hun zaak zullen vechten.

Op de vingers gekeken
De Portugese minister Gama zei dat het akkoord „een dramatische verschuiving” in de houding van Indonesië markeert, omdat Jakarta voor het eerst het zelfbeschikkingsrecht van de Timorezen erkent. Van nu af aan zal Indonesië in Oost-Timor door de internationale gemeenschap op de vingers worden gekeken, zei hij.

Mari Alkatiri van de onafhankelijkheidsbeweging Fretilin noemde de overeenkomst „een stap vooruit naar een oplossing.” Hij zei dat Fretilin de stemming wil laten doorgaan, „omdat wij dan eindelijk voor de wereld zullen aantonen (...) dat de meerderheid van de bevolking van Oost-Timor onafhankelijkheid wil.”

De leider van de Oost-Timorese onafhankelijkheidsbeweging, de in Jakarta gedetineerde Jose Alexandre Gusmao, drong dinsdagavond in een verklaring aan op VN-toezicht op de veiligheid. Gusmao wees erop dat de uitvoering van de overeenkomst staat en valt met de veiligheid en de controle daarop vanbuiten. Hij waarschuwde dat het leger wapens heeft uitgedeeld aan milities die willen dat Oost-Timor deel van Indonesië blijft uitmaken. Ook benadrukte hij dat het in strijd is met de lessen van de geschiedenis om het leger als een neutrale factor in het conflict te beschouwen.

De Indonesische minister van Justitie, Muladi, zei dat de regering zal overwegen Gusmao in vrijheid te stellen in het kader van een politieke regeling, zodra de volksstemming heeft plaatsgevonden. Hij voegde hieraan toe dat zij hem nu nog niet wil vrijlaten uit bezorgdheid voor zijn veiligheid.