Noodtoestand denkbaar in Turkije

Afgelopen zaterdag vond de gruwelijkste aanslag plaats, op een warenhuis. Daarbij vielen dertien doden. Sindsdien heeft de bevolking de schrik flink in de benen. Hoewel Istanbul tot nu toe duidelijk het zwaarste is getroffen, verspreidt de golf van bomaanslagen zich over heel Turkije, zoals ook de hoofdstad Ankara en de badplaats Antalya.

De autoriteiten in Istanbul hebben sinds de arrestatie van Öcalan, bijgenaamd Apo, hun handen vol aan de enorme toename van terreur. Tot het einde van vorige week was de stemming onder de Turkse bevolking laconiek: „We zullen wel zien en we trekken ons er niets van aan.” De bloedige aanslag afgelopen zaterdag op een warenhuis in Goztepe, een drukke wijk aan de Aziatische kant van Istanbul, was de bekende druppel die de emmer deed overlopen. Nog steeds leggen mensen kransen en bloemen bij het volledig uitgebrande warenhuis.

Na deze ramp hebben PKK-aanhangers op minstens vijf verschillende plaatsen in Istanbul aanslagen proberen te plegen. Sinds 16 februari heeft de Istanbulse politie meer dan 200 verdachten gearresteerd.

De Turkse media besteden sinds Apo's arrestatie veel aandacht aan de aanzwellende reeks gewelddadige acties. Op allerlei manieren proberen terroristen, zoals ze in de volksmond genoemd worden, het dagelijkse leven in met name Istanbul te ontwrichten. Men gebruikt allerlei explosieven, zoals molotovcocktails, brand-, tijd-, pijp- en fragmentatiebommen, handgranaten, bommen die afgaan met afstandbediening, enzovoorts. Bovendien vinden de terreuracties op allerlei uiteenlopende plekken in de stad plaats. In anders overvolle warenhuizen is het alleen nog druk vanwege de aanwezigheid van veel veiligheidspolitie. De golf van aanslagen heeft het door de terroristen bedoelde effect al na 4 weken gedeeltelijk bereikt: een langzame ontwrichting van het normale leven.

Metaaldetector
Het stadsbestuur heeft 30.000 brochures gedrukt met allerlei waarschuwingen en tips die de bevolking tegen terreur moeten wapenen. „We zijn geschrokken van de recente bomexplosies. Kijk naar de lege straat, niemand durft z'n huis te verlaten”, aldus een taxichauffeur in de Turkse hoofdstad Ankara. De Istanbulse gouverneur Erol Cakr heeft deze week een uitgebreid pakket veiligheidsmaatregelen afgekondigd. Minister van binnelandse zaken Cahit Bayar zal binnenkort een oproep doen aan de gouverneurs van alle grote steden in Turkije –Ankara, Izmir, Mersin en Gaziantep– om voorzorgsmaatregelen te treffen.

Het Nederlandse consulaat-generaal in hartje Istanbul heeft het uitgebreide pakket van maatregelen van de gouverneur ontvangen. Zodra ik aan de imposante poort van het consulaat verschijn, overkomt mij iets wat ik in al die jaren nog nooit eerder heb meegemaakt. Mijn tas wordt uitgebreid onderzocht op explosieven met een detector en ik moet van alles uitpakken.

De woordvoerder van het Nederlandse consulaat, Theo Siedenburg, legt uit wat de gouverneur zoal voor aanwijzingen heeft gegeven. „Een van de belangrijke maatregelen is dat binnen 3 maanden in alle belangrijke centra waar veel mensen komen een metaaldetector staat. Het gaat om theaters, uitgaans- en winkelcentra, hotels, stadions enzovoorts. Verder waarschuwt men de bevolking om plaatsen waar normaal veel mensen samenscholen, te vermijden. Kortom (onder meer), het centrum van de stad.” Siedenburg merkt op dat er nog een hele serie andere aanbevelingen is afgekondigd, te veel om op noemen.

In Istanbul krijgt de politie dagelijks bijna honderd telefoontjes in verband met mogelijke bommeldingen. Bij een bezoek aan het postkantoor merkt iemand plotseling een onbeheerde tas op. Meteen komt een veiligheidsagent eropaf en vraagt van wie de tas is. Iedereen kijkt verschrikt op. Een meneer stapt wat beschaamd uit de rij en maakt duidelijk dat hij per ongeluk z'n tas heeft laten staan.

De boottocht over de Bosporus van Europa naar Azië is normaal een ontspannende bezigheid. Terwijl ik sta te wachten op de boot, vindt vlak achter mij een incident plaats. Een oosters geklede vrouw is diep verontwaardigd dat de politie met een metaaldetector haar tas wil controleren.

Een bezoek aan het grote winkelcentrum Capitol in de Aziatische wijk Uskudar geeft eenzelfde beeld. Chauffeurs moeten uitstappen en worden uitgebreid gefouilleerd. Daarnaast onderzoekt personeel van de bewakingsdienst met een detector de onderkant van iedere auto, die het winkelcomplex binnenkomt. Ook onderzoekt men de binnenkant van alle auto”s. Bezoekers moeten bovendien hun tassen uitpakken. Vanaf de daken staan dienstdoende bewakers met verrekijkers op de uitkijk. Kortom, veiligheidsdiensten beleven gouden tijden. Gezellig winkelen is er echter niet meer bij. De sfeer op straat is gespannen. Men weet niet meer wie wel en wie niet te vertrouwen is. „Ik ben iedere keer bang wanneer mijn kinderen uit huis gaan,” aldus Sibel Mumcu. „Het is verschrikkelijk. Alles is onzeker. Je hebt geen keus. We moeten wel wegblijven van grote winkelcentra en plaatsen waar veel mensen zijn,” aldus een huisvrouw.

Afgrijzen
Sommigen menen dat het niet lang meer zal duren voor het leger in zal grijpen. „Als het zo doorgaat, krijgen we een nieuwe staatsgreep. Het leger zal de macht overnemen en de tanks zullen weer over straat rollen. Wat mij betreft is het prima. Dan zal alles weer stabiel worden”, merkt een taxichauffeur op.

Een andere chauffeur verwacht echter dat de problemen niet zo snel opgelost zullen worden: „Dit soort acties is moeilijk te controleren. Voorlopig zal de toestand wel zo blijven. Ik houd niet van oorlog, maar wat mij betreft verdient Griekenland als ondersteuners van de PKK een lesje. Wat stelt dat land nou voor qua aantal inwoners” Sorry voor het woord, maar als we erop spugen, zijn ze bij wijze van spreken al van de kaart.”

Siedenburg bevestigt dat de sfeer in Istanbul sinds de aanslag op het warenhuis volledig is veranderd. „De stemming is deze week duidelijk omgeslagen. Men is nu toch wel bezorgd. Ik houd mijzelf ook aan de instructies die men ons heeft opgelegd, zoals het vermijden van drukke plaatsen. Ik ben uiteraard ook op m'n hoede.”

De recente golf van aanslagen kweekt bepaald geen klimaat van verzoening. Integendeel, onder de bevolking heerst bitterheid en afgrijzen als gevolg van de terreur. Verdere verharding van standpunten en polarisatie tussen Turken en Koerden zijn de bittere vruchten, hoewel lang niet alle Koerden het eens zijn met de weg van geweldadig verzet en terreur.

Hoewel officieel de noodtoestand nog niet is afgekondigd, vertellen de Turkse dagbladen dat er in feite reeds sprake van is. Het liefst stellen de autoriteiten het officieel afkondigen van de noodtoestand zo lang mogelijk uit. Belangrijke redenen om een officiële afkondiging te vermijden zijn uiteraard de grote consequenties die zo'n bericht zal hebben voor de toeristensector.

Toeristen
Metin Demirsar, economisch correspondent voor het dagblad Turkish Daily News, bevestigt de grote zorgen die Turkije hieromtrent heeft. „De gevolgen van deze golf van terreur zijn desastreus voor het toerisme. Niemand wil op vakantie gaan naar een land waar regelmatig bommen ontploffen. Iedereen voelt zich op dit moment ongemakkelijk.”

Jaarlijks bezoeken ruim 9 miljoen toeristen Turkije, hetgeen de schatkist circa 14 tot 16 miljard gulden oplevert. De PKK heeft deze week in een persverklaring gezegd dat ze toeristen als doelwit willen gebruiken om de Turkse regering te dwingen hun gevangen leider vrij te laten. „Het is belangrijk dat toeristen Turkije vermijden als vakantieland en regeringen hun onderdanen hiervoor waarschuwen”, aldus het in Duitsland gevestigde Koerdische nieuwsbureau DEM.

De Turkse toeristenindustrie maakt zich ernstig zorgen over de huidige ontwikkelingen. „Vanwege deze oproep van de PKK aan het adres van Duitse burgers annuleren heel veel mensen hun reserveringen. Het heeft geen zin om dit gegeven langer te verbergen,” aldus Vural Oger, eigenaar van het grootste Turkse reisagentschap in Duitsland. „De arrestatie van Öcalan beinvloedt de stroom van toeristen naar Turkije op negatieve wijze. Turkijes imago heeft op dit moment veel te lijden” zo deelt Oger mee aan het Turkse dagblad Milliyet. Concreet gaat het op dit moment om 1500 annuleringen per dag. Met meer dan 2 miljoen toeristen is Duitsland voor Turkije de belangrijkste bron voor deze sector. Volgens Turgay Alp, secretaris van de bond van gezamelijke hoteleigenaren in Antalya, is het aantal hotelreserveringen in de badplaats aan de Turkse zuidkust inmiddels met 30 procent gedaald.

Vanwege de vele annuleringen, tot nu toe vooral vanuit Duitsland en Oostenrijk, organiseert de Turkse bond voor reisbureaus (Tursab) het komende weekeinde een spoedoverleg in de stad Kütahya, bekend om het porselein.

Zowel het Nederlandse consulaat in Istanbul als het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag wordt de laatste dagen overspoeld met telefoontjes van verontruste Nederlanders.

Wat raadt men de Nederlandse toeristen aan? Siedenburg: „Het algemene reisadvies van Buitenlandse Zaken luidt op dit moment dat men bij reizen in Turkije rekening dient te houden met mogelijke aanslagen. We raden de mensen op hun hoede te zijn en met name uit de buurt te blijven van belangrijke plaatsen, verdachte pakketjes en individuen op straat en dergelijke.”

Veel landen waarschuwen toeristen de provincies Van, Hakkari, Sirnak, Tunceli, Diyarbakir en Siirt in het zuidoosten van Turkije te mijden. Daar heerst al jarenlang de noodtoestand. In het zuidoosten gaat de strijd tussen het Turkse leger en PKK-rebellen onverminderd door. Sinds 1984 heeft de onafhankelijkheidsstrijd in het zuidoosten aan meer dan 37.000 mensen het leven gekost. Te vrezen valt dat het laatste bloed niet heeft gevloeid.

Het is voor Turkije niet te hopen dat die verandering zich werkelijk doorzet. Het is de Turken een doorn in het oog dat veel Europese landen lippendienst bewijzen aan de PKK.

Vooral het bestaan van de Koerdische MED TV steekt Turkije. „De bevelen voor al deze moordpartijen komen vanuit België en Engeland, waar MED TV vrij uit kan uitzenden. Dit TV-kanaal roept voortdurend op tot deze terreuracties”, aldus de Turkse dagbladen. Turkije is op diplomatiek niveau hard aan het werk Koerdische media aan banden te leggen, zoals het in het Duitsland gevestigde persbureau DEM en het vanuit Engeland en vanuit België opererende TV-station MED TV. „Ons geduld raakt op”, dreigt de Turkse ambassadeur Güner Öztek in Brussel.