Hassan wekte Husseins ongenoegen op

„Er zullen weinig Jordaniërs zich de tijd kunnen herinneren dat koning Hussein er niet was”, steekt de Midden-Oostendeskundige kernachtig van wal. „Hij fungeert immers al 46 jaar als dé koning. Hussein is met andere woorden de verpersoonlijking van de staat. Jordanië ís de koning. Zonder overdrijving mogen we stellen dat Hussein het moderne Jordanië heeft opgebouwd.”

En zijn populariteit? Als oud-correspondent voor de Volkskrant en Radio I heeft Keulen ter plaatse de gevoelens tussen vorst en volk kunnen 'proeven'. „Ja, ik heb zo'n kleine 4 jaar in Amman gewoond. Kijk, populariteit is altijd moeilijk precies te meten, want Jordanië is net zo min als de omringende landen eigenlijk een echte democratie.

Desalniettemin geloof ik dat de koning werkelijke populariteit genoot. Denk bijvoorbeeld aan het begin van de jaren negentig, zijn terugkeer uit de VS na een eerste kankertherapie. Toentertijd stonden er een miljoen mensen langs de kant van weg om hem te verwelkomen. Zo'n beetje 20 procent van de hele Jordaanse bevolking!”

Na een nieuwe, langdurige (6 maanden lange) behandeling van zijn slopende ziekte in de Mayo-kliniek in Rochester (Minnesota) keerde koning Hussein twee weken geleden in Amman weer. „Ondanks het koude, ongunstige weer wachtten andermaal honderduizenden de vorst op.”

De monarchistische inslag van Keulens Jordaanse vrienden en kennissen staat in elk geval buiten kijf: „Zij koesteren oprechte gevoelens van genegenheid, zelfs liefde voor de koning. Diezelfde houding kom je tegen onder de bevolking. Zowel bij de zogenoemde Eastbankers, de oorspronkelijke Oost-Jordaanse bevolking als bij de Jordaniërs van Palestijnse komaf.”

Dat maakte in wezen geen verschil? „Nee, en dat kan misschien vreemd klinken vanwege de oorlog die koning Hussein eens heeft gevoerd tegen de PLO. We praten nu over het begin van de jaren zeventig. Sindsdien zijn deze wonden mijns inziens echter behoorlijk geheeld.”

Emotioneel schrijven
Koning Hussein greep zijn korte aanwezigheid op vaderlandse bodem in januari aan om de troonsopvolging te regelen. De jarenlange kroonprins, Husseins 51-jarige broer Hassan, moest plaatsmaken voor de oudste koningszoon, Abdullah (37). De speculaties over de achtergronden van die verrassende politieke zet zijn tot op vandaag niet van de lucht.

Keulen: „De koninklijke maatregel verraste mij evengoed. Dat zal trouwens voor iedereen gelden. Per slot van rekening figureerde kroonprins Hassan niet minder dan 34 jaar als de nummer twee van het land. Wat nog belangrijker was, hij trad niet alleen op als de kroonprins of de gedoodverfde opvolger van Hussein, maar Hassan nam steevast de staatstaken waar van zijn broer als die het land uit was, de daadwerkelijke regent dus.”

Hoewel het koninkrijk Jordanië evenals het koninkrijk der Nederlanden als een constitutionele monarchie te boek staat, is het politieke systeem van Amman niet te vergelijken met ons Haagse bestel.

„De Jordaanse vorst regeert ook metterdaad. Hij heeft zelfs tientallen jaren per decreet de macht uitgeoefend. Tot 1989. Maar ook na de herinvoering van de democratie in dat jaar bleef de koninklijke macht bijzonder groot. Op alle gebieden, neem het indienen van wetten of benoemingen bij de rechterlijke macht. Als de koning nummer één was in het land, volgde kroonprins Hassan direct daarop als nummer twee. En ja, die vooraanstaande positie is hem kortgeleden ontnomen.”

Enig idee van de reden, van de motieven van koning Hussein? „Daarvoor zijn diverse redenen te noemen. De koning geeft die althans zelf aan in een brief...” Dat schrijven beslaat niet minder dan veertien kantjes. „Klopt. Ik heb die brief ook. Je kunt hem gewoon downloaden van Internet, in het Engels welteverstaan.

Nou, daar staat heel veel in. Het is ook een zeer emotionele brief. Naar het schijnt, heeft Hassan bij afwezigheid van de koning –die lag in het ziekenhuis in Amerika– een aantal besluiten genomen waar zijn broer niet blij mee was. Even tussen haakjes: de koning heeft tijdens zijn ziekte eigenlijk nooit helemaal de touwtjes uit handen gegeven. Hussein bleef op zijn ziekbed nog nauw betrokken bij staatszaken. Hij belde, e-mailde. Het was een komen en gaan van politici daar de afgelopen maanden.”

Daarbij liet met name de chef van de Jordaanse geheime dienst, Samih Battichi, zich evenmin onbetuigd naar het heet. „Ja, onder anderen. Niets ontging, kortom, Hussein in de Mayo-kliniek. Alles wat Hassan ondernam, bereikte de koning.”

Familieraad
De gewezen kroonprins stond bijvoorbeeld op het punt de stafchef van het leger, veldmaarschalk al Kaabneh, te vervangen. Geen slimme zet om een naaste vertrouweling van de koning zomaar uit te rangeren. Het eigenmachtig benoemen van ambassadeurs viel evenzeer in slechte aarde bij broer Hussein.

„Als je diens brief heel kritisch leest, kun je er tussen de regels door uit opmaken dat Hussein Hassan beschuldigt van het beramen van een soort staatsgreep”, interpreteert Keulen, „nogal onaardig.”

In zijn brief schrijft Hussein dat hij er altijd van uit is gegaan dat Hassan hem zou opvolgen. Het grote probleem is wie dan naast Hassan zal aantreden als kroonprins, opvolger. Reeds een paar jaar geleden besloot de koning dat zijn opvolging aan de orde zou moeten komen in de familieraad.

„Het is geen geheim dat er wat dat betreft enige rivaliteit bestond onder Husseins zonen”, analiseert Keulen verder. „De koning is vier keer getrouwd. Uit al deze huwelijken heeft Hussein kinderen, halfbroers. De sfeer tussen die laatsten is niet altijd optimaal, zo gaat het hardnekkige gerucht in Amman. En de koning begon de laatste jaren steeds meer zijn zoon Hamza naar voren te schuiven.” Hamza is de oudste nakomeling uit Husseins huidige echtverbintenis met koningin Noor.

„De koning verwijt Hassan nu dat die in feite gekant was tegen het bijeenkomen van die familieraad. Hassan zou niet over de opvolgingskwestie willen praten. Dat heeft het wantrouwen gewekt van de koning en niet in het minst de boosheid van koningin Noor.”

Eerzuchtige echtgenotes
Koningin Noor leeft volgens de ”royal watchers” –lieden die met argusogen het wel en wee van het Jordaanse koningshuis volgen– in Amman op uiterst gespannen voet met de echtgenote van ex-kroonprins Hassan, prinses Sarvath. Qua eerzucht wegen de Amerikaanse (Noor) en de Pakistaanse (Sarvath) ruimschoots tegen elkaar op.

Welnu, onder influistering van zijn vrouw zou Hassan hun 19-jarige zoon Rashid tot kroonprins willen verheffen in geval van overlijden van Hussein en diens opvolging door hemzelf. Dit voornemen noopte de furieuze koningin Noor tot de tegenaanval.

Keulen acht het geschetste scenario redelijk plausibel. „Je kunt je voorstellen dat de vrij jonge Hassan, pas 51 tenslotte, zijn eigen zoon Rashid op het oog had als toekomstige kroonprins. Aan diens opleiding, een Brits militair college, lag het zeker niet.”

Die Rashid is opmerkelijk genoeg even oud als Husseins oogappel Hamza, beiden zijn 19. „De koning rept in zijn brief over roddels die in kringen rond prins Hassan zouden zijn verspreid over koningin Noor. Hij doelt waarschijnlijk op berichten in kranten die bekendstaan als pro-Hassan, dat Noor half-Joods zou zijn of Joods bloed zou hebben. Voor deze roddelcampagne stelt Hussein indirect Hassan medeverantwoordelijk. Mogelijk is het ook een verwijzing naar de rol van Sarvath.”

De koninklijke familietragedie eindigde vooralsnog in de benoeming van een nieuwe kroonprins, Abdullah. En wie weet, heeft die zijn vader de aanstelling van halfbroer Hamza tot kroonprins moeten beloven. De op het allerlaatste moment uitgerangeerde Hassan kuste in elk geval op uitdrukkelijk bevel van koning Hussein naar gewoonte de wenkbrauwen van Abdullah. Let wel, een publieke omhelzing.