„ANC voert ongewild
racisme opnieuw in”

Rechtstellende actie volgens de een, racisme volgens de ander. Professor Themba Sono van de universiteit van Pretoria meent dat de wet „blanken tot tweederangsburgers degradeert”.

Professor Sono is een druk baasje. Naast zijn activiteiten als buitengewoon professor, is hij onder meer voorzitter van de Free Market Foundation en het Zuid-Afrikaanse instituut voor rassenrelaties. Daarnaast is hij directeur van African Lebone (”licht”), een informatietechnologiebedrijf, dat is gevestigd in Midrand, een plaats tussen Pretoria en Johannesburg.

Aan de muur van Sono's kantoor hangen fraaie, typisch Afrikaanse schilderijen. Bij binnenkomst beweegt hij zich vanachter zijn grote houten bureau naar een gemakkelijk zitje in een hoek van de werkkamer en zakt op de leren bank onderuit.

Sono spreekt over de „driehonderd jaar lange genetische oorlog” in Zuid-Afrika. Want, zo vindt de hoogleraar, sinds de blanken in het land arriveerden was er altijd van enige vorm van conflict sprake.

Zwarte elite
„De ANC-revolutie was op eerlijkheid en gelijkheid gebaseerd”, aldus Sono, „non-racisme zou het leidende morele voorschrift worden”. Maar deze nobele gedachte lijkt al spoedig na de machtsovername door de huidige Zuid-Afrikaanse regeringspartij opzijgezet. De introductie van de gelijke-indiensttredingswet bevoordeelt zwarten, kleurlingen en Indiërs ten koste van de blanken. Volgens het ANC bevordert ze de evenwichtige verdeling van banen. Als de regering de wet niet zou hebben doorgevoerd, had vooral het merendeels door blanken gerunde bedrijfsleven nog lange tijd blanken boven zwarten voor specifieke banen verkozen, is de algemene opvatting. Het ANC spreekt bij herhaling over de „racistische mentaliteit” van veel blanken, die maar langzaam verandert.

De professor beaamt dat racisme onder de blanken nog steeds bestaat. Maar hij voegt daaraan toe: „De oude racisten hebben geen toekomst in dit land. De regering praat echter zo veel over racisme, dat ik me afvraag waar al die antiracisten in de jaren vijftig, zestig en zeventig waren. De nieuwe missie van het ANC lijkt een speurtocht naar verborgen racisten, terwijl ze niet beseffen dat sommige van hun leiders zichzelf als nieuwe racisten ontpoppen”.

De nieuwe indiensttredingswet legt de overheid en het bedrijfsleven specifieke percentages op voor de diverse rassen en bijvoorbeeld invaliden. Sono lacht even wrang: „De nieuwe wet komt overeen met een oude apartheidswet – de Baan-reserveringswet uit 1956. Die wet bevoordeelde de blanken, de nieuwe discrimineert de blanken”. Hij vraagt zich af waarom het ANC zwarten niet eerder helpt met extra scholing en andere opleidingsvormen. „Want opleiding is de weg naar succes”, aldus Sono. „Maar nu stuurt de regering een verkeerde boodschap naar de zwarten, want die zegt: Je bent zwart, dus je hoeft niet zo hard te werken of goed te presteren, je krijgt dankzij de nieuwe wet toch wel een baan. En hierbij spreek ik vooral over de zwarte elite, die zichzelf met de wet raciaal getinte voordelen gunt”.

Vrij land
„Waarom”, herhaalt Sono nog eens, „helpt het ANC niet eerder de onbevoorrechten zichzelf te helpen? Het lijkt erop dat het ANC eerder regeert op basis van rancune naar het verleden, dan dat het bouwt aan een non-raciale samenleving”.

Onlangs zei president Nelson Mandela in een toespraak tot blanken voor een hogere school in Pretoria dat rechtstellende actie niet een veldtocht is tegen een specifieke rasgroep. Maar toen hij een paar dagen later een groep Indiërs toesprak die zich zorgen maakte over de nieuwe indiensttredingswet, zei hij: „De Indische gemeenschap hoeft zich geen zorgen te maken, jullie horen immers bij de meerderheid...”

„Wat zegt dat over blanken?”aldus Sono hardop nadenkend. „Het is vooral triest te zien dat de wet zeer nadelig zal zijn voor jonge blanken, juist díé groep die niets met de apartheid te maken heeft gehad”.

Volgens de professor zal de rechtstellende actie verschillende schadelijke gevolgen als resultaat hebben. „Allereerst doodt de wet het scheppen van werkgelegenheid”, vindt Sono, „Geen blanke zal een eigen bedrijf starten in de wetenschap dat hij niet zijn eigen werknemers mag kiezen. En laten we wel zijn, de blanken zijn degenen die over het meeste geld beschikken in dit land. Dat kunnen we wel of niet leuk vinden, maar het ís een feit”. Verder zullen veel blanken volgens de professor het land verlaten. „Terwijl we eigenlijk willen dat ze blijven”.

Kwaad wordt Sono vooral als de 350.000 gulden boete ter sprake komt voor bedrijven die zich niet aan de nieuwe indiensttredingswet houden. „Waarom pakt de regering het hele probleem niet anders aan?” stelt hij, „door wat de nationale, provinciale en lokale overheden toch al doen – het uitbesteden van werk aan bedrijven die representatief zijn voor het nieuwe Zuid-Afrika. Geef dergelijke bedrijven desnoods belastingvoordelen, houd bedrijven een wortel voor, in plaats van ze met een stok te slaan”.

„We leven in een vrije samenleving. Ik wil ook niet dat een baas (de minister van arbeid) bepaalt wie ik wel of niet aanneem. In dit bedrijf zit geld van mij. Ik wil graag zelf bepalen wie ik geschikt acht mij te helpen van het bedrijf een succes te maken. Als ik geen blanke in mijn huis wil hebben, moet dat kunnen”.

Verkeerde boodschap
Het ANC verklaarde bij de introductie van de indiensttredingswet deze na enige jaren, als gelijkheid was bereikt, te zullen afschaffen. „Slechte wetten worden zelden afgeschaft”, moppert de zakenman-professor, „Kijk naar de Verenigde Staten. Te veel leden van de zwarte elite profiteren van de wet. Ze hebben die wet nodig om stemmen binnen te halen, ongeacht of de wet voor- of nadelig voor de zwarte bevolking is geweest. Rechtstellende actie is een politieke truc. Ook in Zuid-Afrika. Net zoals de blanken nooit klaagden over voor hen voordelige wetten gedurende de apartheidsjaren, stellen veel zwarten rechtstellende actie op prijs. Het is voordelig voor hen. Dergelijke reacties zijn menselijk. Maar zoals veel apartheidswetten de werkprestaties van veel blanken belemmerden –want ze kregen toch wel een baan– zal de nieuwe wet de werkprestaties van de zwarten beïnvloeden. Het ANC stuurt de verkeerde boodschap het land in!”

Sono slaakt een diepe zucht als hem wordt gevraagd hoe het ANC denkt de wet in de praktijk te controleren. „Daarvoor zullen duizenden en duizenden arbeidsinspecteurs nodig zijn. Wat weer resulteert in bergen papierwerk. Ik kan me niet voorstellen dat de regering werkelijk die situatie kan hanteren. En de vorming van een nieuwe bureaucratie is nu juist iets wat dit land níét nodig heeft”.

Belangrijk vindt de professor dat de regering „vooruitkijkt en niet continu achteruitblikt naar het verleden. Anders worden ze zoals de vrouw van Lot, en worden ze bergen, niet van zout, maar van bitterheid”. Sono beaamt de goedbedoelde intenties van het ANC met de installering van de rechtstellende actie, maar voegt er direct aan toe: „Het pad naar de afgrond is geplaveid met goede intenties. Dat is het probleem van de nieuwe indiensttredingswet”.