„Zonder geloof ook
in Frankrijk een misère”

Wat waarden en normen over familie en gezin betreft, wijkt Frankrijk af van Nederland. Eerder en naar verhouding drastischer sloeg in het land van Marianne de secularisatie toe. Het rationalisme versloeg er in een vroeg stadium zijn duizenden en vaagde een oud katholiek waardenpatroon weg.

In de tweede helft van deze eeuw vertaalde zich dat in een kaalslag op het niveau van relaties. In Frankrijk heerst een grote dosis tolerantie en souplesse ten aanzien van samenwonen, scheiden en vreemdgaan. Onlangs bleek dat opnieuw bij de Amerikaanse affaire-Lewinsky. Terwijl het overspel van president Clinton en een stagiaire in Nederland breeduit werd besproken en uitgezonden, was dit in Frankrijk nauwelijks een onderwerp van discussie. Men haalde er de schouders over op. Over het algemeen vindt men dat een president er gerust een maîtresse op na mag houden, mits het ambt er niet onder lijdt. Dat een staatshoofd een andere vrouw hoger stelt dan zijn echtgenote, is bovendien een privé-aangelegenheid waar je niet over praat. Van het feit dat wijlen president Mitterrand een vaste minnares had, is dan ook nooit een punt gemaakt.

Praktijk
In Frankrijk is het verschil in percentages tussen gehuwden en samenwonenden marginaal. Samenleven is er gemeengoed. Kinderen die getrouwde ouders hebben, spelen met kinderen van ongetrouwde ouders. In Frankrijk woont 30 procent van de vrouwen tussen de 25 en 29 jaar samen tegenover 15 procent in Nederland. Vier van de tien Franse kinderen hebben ouders die niet zijn getrouwd. Opiniepeilingen wijzen uit dat 70 procent van de Franse bevolking voor juridische en fiscale erkenning van ongehuwd samenwonen is.

Het wetsvoorstel dat niet onomstreden is en waarover de stemming nu is opgeschort, heet voluit pacte civil de solidarité, kortweg pacs. Het heeft als consequentie dat onder anderen samenwonenden dezelfde rechten krijgen als gehuwden. Over de pacs is lang nagedacht in Frankrijk. Ook in protestants en rooms-katholiek milieu hangt men de mening aan dat enige regelgeving in de wildgroei aan samenlevingsvormen wenselijk zou zijn.

Dominee Dik A. Brienen leidt een kleine gemeente van de Eglise Réformée Evangélique Indépendente (EREI) in Parijs. Hij staat met gemengde gevoelens tegenover de pacs. „Er zijn ontzettend veel gezinnen waar man en vrouw niet zijn getrouwd. Als er kinderen komen, trouwen ze soms wel. Als er een huis gekocht gaat worden, trouwt men om financiële redenen en niet om principiële; vaak tot mijn verbazing in de rk-kerk. Zolang men in de rk-kerk is gedoopt, is daar alles mogelijk. Dat de pacs enige regeling in deze chaos brengt, kan ik toejuichen. Aan de andere kant hou ik mijn twijfels over het regelende karakter ervan, want de mensen hier zijn gewoon erg op hun vrijheid gericht. De pacs houdt in dat er ergens een contract moet worden opgesteld; je bindt je toch iets meer dan dat in een los-vaste relatie gebeurt. Ik denk niet dat de pacs de bestaande praktijk zal ondervangen. Alleen waar geld een rol gaat spelen, stapt men naar het stadhuis”.

Adoptie
Dominee Yves Ehrmann is predikant van de Eglise Réformée de France (ERF) in Aulnay-sous-Bois, vlak bij Drancy bij Parijs, zegt het volgende over de pacs. „De wet legaliseert een allang bestaande praktijk”. Ehrmann zegt dat de pacs in de ogen van velen „een vooruitstrevende wet” is, maar dat ze „gelukkig” de deur niet opent voor stellen van gelijke geaardheid om een kind te adopteren. Wel zien homo's de pacs als een erkenning voor hun geaardheid, voegt Ehrmann eraan toe.

De predikant van de ERF-gemeente Martin Luther de Saint-Denis Frédérique Kaltenmark vindt de pacs persoonlijk „een goede wet”. „Zij geeft samenwonenden, onder wie homo's, gelijke burgerrechten”. Ook hij is blij dat de pacs nog niet zover gaat dat homoparen kinderen kunnen adopteren. „Een kind hoort in klassiek verband op te groeien: bij een vader en een moeder”. Dominee Kaltenmark ziet de nieuwe wet niet als een opmaat naar het homohuwelijk. Organisaties die doen alsof de pacs het homohuwelijk propageert, begaan zich volgens hem aan „stemmingmakerij”.

Daarentegen voorziet ds. Brienen juist wel dat homogroeperingen de pacs zullen aangrijpen als een opstapje naar een officiële registratie van hun partnerschap. Met de pacs is ook het homovraagstuk in een stroomversnelling geraakt. Tot voor een vijftal jaren werd er in Frankrijk nauwelijks over deze problematiek gesproken. Nu lijkt daar beweging in te zitten. Het Nederlandse homohuwelijk wakkerde in Frankrijk het verlangen van homogroeperingen aan om daar iets soortgelijks van de grond te krijgen.

Liberaal
In een land dat de roep heeft zo liberaal bekend te staan, kwam de wet die nu in het parlement werd weggestemd, eigenlijk vrij laat. De in mei vorig jaar aangetreden regering van premier Lionel Jospin joeg uiteindelijk de kogel door de kerk. De vraag dient zich aan hoe progressief c.q. hoe conservatief Frankrijk is als het om de pacs gaat. Ds. Brienen: „Veel socialisten waren afwezig bij de parlementaire stemming. Dat was misschien een teken dat een deel van de socialisten er toch beducht voor was dat de wet erdoor zou komen. De rechtse oppositie was in zijn totaliteit gemobiliseerd. Dat geeft aan hoezeer het de conservatieven eraan gelegen was de pacs te boycotten”.

De overgrote meerderheid in Frankrijk is liberaal, zeker op ethisch vlak, maar om nu alles los te laten gaat velen weer veel te ver. Kennelijk gaat dat ook op voor de socialisten, op wie traditioneel juist veel protestanten stemmen, zowel liberale als behoudende. „Veel Fransen hebben nu het idee dat ze door toedoen van de pers en de pacs van de ene naar de andere kant worden gepusht zonder dat ze er grip op hebben waar dit heen leidt. Ze zijn opeens op de rem gaan staan. Men is kennelijk nog niet toe aan de wettelijke gelijkstelling van moderne samenlevingsvormen. Wellicht over twee, drie jaar”, stelt ds. Brienen.

Binnen het kerkverband van de Eglise Réformée Evangélique Indépendente (EREI) is de pacs nog nauwelijks besproken. Wel verscheen er een artikel in het kerkelijk orgaan Nuance waaruit bleek dat men binnen de EREI tegen samenlevingsvormen buiten het huwelijk om is, maar dat enige wetgeving gezien de praktijk van alledag op zich geen overbodige luxe is. „Wat onze binnenkerkelijke positie betreft, zijn wij tegen samenlevingsvormen buiten het huwelijk”, benadrukt de Parijse pastor.

Ruim zes jaar nu dient ds. Brienen de EREI-gemeente in de Franse hoofdstad. De jongeren die bij hem op bijbelkring of catechisatie komen, hebben bewust voor de kerk gekozen en enigen zijn vanuit de wereld tot het geloof gekomen. „Ze willen bijbelgetrouw zijn. Voor hen kan alleen het huwelijk een zegenrijke relatie zijn. Ze hebben ervaren hoe het anders is. Er zijn jongeren die verschillende relaties hebben gehad, die zijn gescheiden of zijn geconfronteerd met homofilie, allemaal mensen dus die in de wereld hebben verkeerd. Juist zij zijn vaak het meest radicaal als het erom gaat vóór het huwelijk te kiezen”, vertelt hij.

Weinig zegen
Het pacs-initiatief baart protestantse kringen in Frankrijk zorgen. Ds. Brienen verwijst naar de bijbelkring die hij vrijdag heeft geleid. „We kwamen vanuit de Spreuken direct op datgene wat op het ogenblik speelt. Vooral onder de oudere leden van de gemeente geven de huidige ontwikkelingen reden tot vrees. Men is bang en vraagt zich af waar het allemaal heengaat. Waarmee zullen hun kinderen en kleinkinderen worden geconfronteerd en zullen die staande blijven?”

„Voor de ouderen was het allemaal relatief gemakkelijk, want er waren nog zoveel christelijke waarden en normen overgebleven. De nieuwe generatie krijgt te maken met een verdergaande afkalving van christelijke waarden en normen. Dat betekent dat hun kinderen en kleinkinderen voor keuzes worden geplaatst. Ze komen vroeg of laat in conflict met de maatschappij”, geeft ds. Brienen de gevoelens onder zijn oudere gemeenteleden weer. „Vanuit de Spreuken heb ik proberen aan te geven dat het van belang is dat we onze kinderen ook de realiteit tonen. We moeten ze meegeven dat er weinig zegen rust op alles wat er buiten het onderwijs van de Heere om gaat. Dat geldt dan zowel in persoonlijk als in maatschappelijk opzicht”.

Daarbij is het er Franse protestanten niet aan gelegen van isolatie of vervreemding een levensopdracht te maken, hoezeer de omringende cultuur als bedreigend overkomt. Ds. Brienen: „Ik denk dat het heel duidelijk is en dan praat ik over de kerken van het EREI-verband, dat vooral de gemeenten in grote steden de vensters graag wijdopen houden zonder daarbij hun identiteit te verliezen. Uiterlijke zaken zijn niet de belangrijkste. Geestelijke leiding en bijbelse vorming staan voorop. We willen niet afglijden naar een situatie als in de ERF-kerken waar je predikanten hebt die samenwonen en die zo'n pacs zullen goedkeuren, maar die zulke toestanden ook nog eens in hun kerken goedkeurend toestaan”.

In de wereld en niet van de wereld, dat is het grote spanningsveld waarin bijbelgetrouwe Franse protestanten leven, wijst ds. Brienen. „Vaak krijg je mensen in de kerk die zoekende zijn, die nog maar net tot het geloof zijn gekomen, of die uit de RK-Kerk komen. Dat betekent dat je een boodschap moet brengen voor iedereen en dat je in je prediking een stuk bevindelijkheid naast een stuk evangelisatie legt”.

Stakingen
De predikant verwijst naar de enorme stakingen van het openbaar vervoer die zich momenteel in Frankrijk voordoen. „Enerzijds wordt er gestemd over de pacs en aan de andere kant zijn er enorme stakingen van het openbaar vervoer. Iedereen praat erover hoe verschrikkelijk het is dat jongeren chauffeurs en passagiers lastigvallen. Men klaagt over het gebrek aan verantwoordelijkheid en ouderlijk gezag. Alom pleit men er weer voor dat het gezin in ere moet worden hersteld. En tegelijkertijd debatteert men over de pacs. Dat is voor mij een onbegrijpelijke tegenstrijdigheid. Te midden van die ontwrichting moeten de opgroeiende jongeren de ogen openhouden voor de werkelijkheid, zodat ze zien dat het zonder geloof en zonder gehoorzaamheid aan de Heere een enorme misère wordt”.