Corruptie houdt Rusland ongezond

„In ons schrijven aan president Clinton wijzen wij op het wijdverspreide kwaad van de corruptie in Rusland. En corruptie raakt problemen op het vlak van de mensenrechten evengoed als economische problemen. De overgrote meerderheid van de experts houdt corruptie voor een van de belangrijkste oorzaken van de huidige economische crisis. Daarnaast bestaat er een direct verband tussen dit verschijnsel en een aantal van de meest voorkomende schendingen van de mensenrechten in de Russische Federatie. President Clinton zou er onzes inziens derhalve goed aan doen beide maatschappelijke effecten van corruptie bij zijn ambtgenoot Jeltsin aan te snijden”.

De laatste ging vorige week over tot de herbenoeming van Viktor Tsjernomirdin als minister-president. Die politieke wanhoopsmanoeuvre neemt niet slechts de Staatsdoema Jeltsin bepaald niet in dank af. Even afwijzend, zij het om totaal andere redenen, reageert Human Rights Watch.

„Daarover zijn wij enorm verontrust, want uitgerekend onder het vorige, vijfjarige premierschap van Tsjernomirdin liep de corruptie de spuigaten uit!” legt Lohman uit. „De goede voornemens van de pas ontslagen regering-Kirijenko om daadwerkelijk iets te doen aan het euvel van de corruptie, lijken nu verkeken. Opvolger Tsjernomirdin is immers zelf verantwoordelijk voor de heersende wantoestanden”.

In eigen zak
Justitie en politie in Rusland hebben alles te maken met corruptie. Logisch, als elementaire instellingen van de rechtsstaat dienen zij dit strafbare vergrijp te bestrijden. In het Oosten is er evenwel sprake van de omgekeerde wereld: de rechterlijke macht en de handhavers van de openbare orde schromen niet naar hartenlust mee te doen aan deze onwettige manier van zelfverrijking.

Wat hebben Amerikaanse financiële bijdragen aan de opbouw van een rechtsstaat in Rusland dan nog voor zin? Die kritische kanttekening kan de Moskouse zegsman van Human Rights Watch wel plaatsen. „Washington heeft het bewind van Jeltsin tot op heden welhaast klakkeloos gesteund. Let wel, het gaat daarbij om grote bedragen. Dat geld wordt momenteel in Rusland gebruikt voor het opzetten van een systeem dat werkelijk onvoorstelbaar corrupt is. Hoe kan zoiets tot een gezond Rusland leiden? Dat zal economisch nooit lukken, noch op het gebied van de mensenrechten”.

Lohman illustreert zijn bezwaren met een voorbeeld uit de alledaagse Russische praktijk: „Op markten, en ja overal, poogt de politie steekpenningen los te krijgen. Aan de ene kant is dit optreden een schending van de mensenrechten en aan de andere kant remt zulk crimineel gedrag 's lands economische ontwikkeling. Zo zie je dat het fenomeen corruptie een dubbele negatieve uitwerking heeft. Wil Rusland tot bloei komen, dan is een consequente aanpak van de corruptie een eerste vereiste”.

'Dove' gezagsdragers
Een andere hooggeplaatste Russische gezagsdrager die Human Rights Watch zonder pardon onder vuur neemt, is de machtige burgemeester van Moskou, Joeri Loezjkov. „Hij voert al jaren een beleid dat etnische minderheden in Moskou enorm benadeelt”, valt onze zegsman meteen in. „De politie houdt leden van etnische minderheden op elke straathoek staande. Van deze mensen wordt stelselmatig geld losgepeuterd voor zogenaamde overtredingen. Bonnetjes schrijft de politie niet uit. Mishandelingen van mensen met een donkere huidskleur door de 'sterke arm der wet' vormen geen uitzondering. De politie valt zomaar hun woningen binnen om geld af te troggelen”.

Zowel de lokale (burgemeester Loezjkov) als de federale autoriteiten (voorop de president) houden zich doof voor de protesten tegen bovengenoemde schendingen van de mensenrechten. Een negering van de eigen grondwet én de aangegane juridische verplichtingen als lidstaat van de Raad van Europa, benadrukt Lohman.

Loezjkov gaat met name zijn boekje te buiten met de verplichting van een verblijfsvergunning voor de Russische hoofdstad. „Dat is een erfenis van de Sowjettijd. Toen moest iedereen geregistreerd staan. Je mocht alleen maar verhuizen wanneer je daarvoor toestemming had. In Moskou hanteren ze dit registratiesysteem voornamelijk voor etnische minderheden. Welnu, Loezjkovs agenten grijpen deze plaatselijke regeling dikwijls aan om de eigen portemonnee te spekken”.

De gouverneur van Krasnodar (zuiden van Rusland) heeft het evenmin erg op mensenrechten begrepen. „Ja, maar ik kan er nog wel meer noemen. De gouverneur van Krasnodar heeft de laatste jaren tal van antisemitische uitspraken gedaan. Hij is een Russische nationalist in de slechtste zin van het woord. Deze bestuurder heeft allerlei maatregelen getroffen tegen minderheden in zijn provincie. Zie ons nieuwe, gedocumenteerde rapport over de situatie in Krasnodar”.

Naar verluidt tolereert die gouverneur ook aanvallen van kozakken op minderheden. „De sfeer is bijzonder onaangenaam in dat gebied. De gouverneur gedoogt in feite die geweldpleging van de kant van de kozakken. De vergelijking met Moskou, het politiegeweld tegen niet-Russen, dringt zich sterk op. Naar ik vermoed, zal er geen decreet van Loezjkov bestaan dat het brute politieoptreden van bovenaf beveelt. Een gedoogbeleid van de overheid komt echter min of meer neer op een aanmoediging”.

Geen dienstorder, zwart op wit, maar gewoon de realiteit. „Het is de praktijk. En burgemeester Loezjkov weet dat. Het bestaat niet dat hij daarvan niet op de hoogte is. Je hoeft slechts een dag door Moskou rond te lopen of je hebt al in de gaten dat het een systeem is om mensen met een donkere huidskleur aan te houden”.

Geweld jegens vrouwen
Human Rights Watch heeft evenzeer onderzoek gedaan naar geweld jegens vrouwen en vrouwenhandel in Rusland. Voor presidentieel bezoeker Clinton bovendien een sociaal vraagstuk dat prioriteit verdient. Vandaar de anderhalf miljoen dollar die het Amerikaanse Congres dit jaar uittrekt om deze ernstige schendig van de mensenrechten op Russisch grondgebied tegen te gaan.

Lohman: „Het zijn eigenlijk drie problemen. Geweld binnenshuis, geweld tegen vrouwen in de samenleving en vrouwenhandel. Geweld buitenshuis gaat voornamelijk over aanrandingen en verkrachtingen. Het probleem is dat de politie zo weinig mogelijk misdaden wenst te registreren. Zij staat onder druk van de hoge politieke autoriteiten een zo hoog mogelijk percentage delicten op te lossen. De reactie van de politie op deze irreële opsporingseisen is tweeërlei: martelingen op grote schaal om bekentenissen van verdachten los te krijgen én niet-registratie van moeilijk oplosbare misdrijven. Onder die laatste categorie vallen geweldpleging in de huiselijke kring en aanrandingen, respectievelijk verkrachtingen”.

Komen mishandelde of verkrachte vrouwen bij de politie, dan maakt die over het algemeen niet eens proces-verbaal op. Niet zelden wordt de slachtoffers zelfs uitlokking verweten.

„De vrouwenhandel in Rusland is doorgaans het terrein van de georganiseerde misdaad. Grosso modo jonge vrouwen uit minder rijke gebieden. Veelgebruikt lokmiddel is een advertentie in een lokaal krantje van een stadje of dorpje met weinig werkgelegenheid en toekomstperspectief voor jongeren. De meisjes die op dit pure bedrog ingaan, eindigen als slavinnen in het prostitutiecircuit. Naar gebleken is, hebben ambtenaren van het ministerie van buitenlandse zaken paspoorten verstrekt voor minderjarige meisjes. Simpel sjoemelen met hun leeftijd. Alweer voorbeelden van corrupt gedrag binnen de Russische overheid”.

Schendingen van mensenrechten gedijen in een corrupt maatschappelijk klimaat, dat daarenboven het hele land afbreuk doet. De dringende boodschap die Human Rights Watch president Clinton meegeeft voor diens Moskouse gesprekspartners.