Zuid-Afrika's verzoener tachtig jaar

Als geen ander is Nelson Mandela uitgegroeid tot een symbool, een levende mythe. Zijn woorden hebben gezag, altijd en overal. Mandela is bovenal een charmeur. Zijn koosnaam luidt Madiba, wat de oude wijze heer betekent.

Buitenlandse hoogwaardigheidsbekleders ontvangt hij vrijwel altijd in het inmiddels beroemde Madiba-shirt, een veelkleurig overhemd dat over de broek hangt. Na een persconferentie pakt Mandela de linkerhand van de buitenlandse gast om vervolgens hand in hand naar binnen te lopen. Soms groet hij een bekende met zijn vaste uitdrukking: „Hello, how are you?”

Zevenentwintig jaar lang zat Nelson Rolihlahla Mandela in de gevangenis. Volgens sommigen zaten zijn problemen opgesloten in de naam, die zijn ouders hem bij de geboorte op 18 juli 1918 meegaven. Rolihlahla betekent namelijk in het Xhosa “moeilijkheidsmaker”.

De roepnaam Nelson kreeg hij mee van de leraar op de lagere school, waarschijnlijk vernoemd naar de bekende Britse admiraal. Er vloeit koninklijk bloed door Mandela's aderen. Zijn grootvader was een Thembu-koning. Nelsons vader Gadla Henry Mphakanyiswa adoreerde de traditionele geloofswaarden. Moeder Nosekeni Nkedama, Gadla's derde vrouw, werd echter een toegewijd christen en nam de naam Fanny aan.

Ideaal
Mandela volgde een studie in de rechten en startte in 1952 met Oliver Tambo, later de ANC-president gedurende de jaren in ballingschap, een advocatenpraktijk. Hij sloot zich aan bij het oorspronkelijk conservatieve ANC. Mandela ontpopte zich als een radicaal leider die de regering gewapenderhand wil omverwerpen. In 1964 werd hij veroordeeld tijdens het inmiddels beruchte Rivonia-proces. Zijn slotverklaring kreeg wereldfaam: „Dit is het ideaal waarvoor ik bereid ben om te sterven”.

Madiba weigerde, vooral in de jaren tachtig, consequent voorwaardelijk te worden vrijgelaten. Ten slotte was het president F. W. de Klerk die Mandela in 1990 onvoorwaardelijk vrijliet.

Heel Zuid-Afrika hield het hart vast. De jaren van gevangenschap hadden van Mandela echter geen verbitterd mens gemaakt. Hij pleitte voor verzoening en ging, zonder al te veel ruggespraak met de ANC-top in ballingschap, een dialoog aan met de regerende Nationale Partij. Ook toen op 10 april 1993 de onder de zwarten geliefde en radicale ANC-leider Chris Hani werd vermoord, wist Mandela de rust te bewaren. Zuid-Afrika kreeg geen burgeroorlog, wat zo velen hadden gevreesd, maar beleefde eind april 1994 de eerste vrije verkiezingen.

Op 10 mei 1994 werd Nelson Mandela als eerste zwarte president van Zuid-Afrika ingehuldigd. De hele wereld vierde dit gedenkwaardige moment mee. Hij richtte zich voornamelijk op de verzoening tussen zwarten en blanken. Voortdurend stelde hij de blanke bevolking gerust. Op de inhuldigingsdag bij het Uniegebouw zei hij in het Afrikaans: „Wat verby is, is verby”.

Mandela's verzoenende politiek ten opzichte van de blanken nam niet iedereen in de zwarte gemeenschap hem in dank af. Vooral in 1995 heerste er in Zuid-Afrika een toenemend klimaat van anarchie. Maar de president besloot in te grijpen en waarschuwde „diegene die menen dat vrijheid een licentie is voor het creëren van chaos. Zij zullen te maken krijgen met de sterke hand van de regering”.

Een belangrijke daad beschouwde hij het opzetten van het Nelson Mandela Kinderfonds. Zelf staat hij daaraan eenderde van zijn salaris af. Een aanzienlijke stroom zwarte, Zuid-Afrika bezoekende Amerikaanse popartiesten, acteurs en zelfs boksers geeft ook geld. Er gaat bijna geen week voorbij of Mandela ontvangt wel één of andere Amerikaanse ster. Meestal gaat zo'n bezoek gepaard met een diner, waarvoor belangstellenden tegen een fors bedrag kunnen komen aanzitten. De opbrengst gaat naar het kinderfonds van Mandela.

Minpunten
Maar alle mooie loftuitingen ten spijt, is Mandela vooral een mens van vlees en bloed, die behalve zijn prachtige kwaliteiten ook zijn minpunten heeft. Hij is overigens zelf de eerste die dat toegeeft. Zo trouwde Mandela in 1944 met de 22-jarige verpleegster Evelyn Mase. Ze kregen samen vier kinderen, van wie een dochter negen maanden na de geboorte overleed. Het huwelijk kwam echter in het gedrang door de tijd die hij aan het ANC besteedde.

In 1953 had Mandela een affaire met zijn secretaresse, die hem zelfs in het nabijzijn van vrouw Evelyn overal in het huis volgde, tot in de slaapkamer toe. Ook andere vrouwen maakte Mandela in die dagen het hof. Toen Evelyn hem daarmee confronteerde, luidde zijn reactie: „Zelfs de politie stelt me niet aan zo'n ondervraging bloot”.

In 1958 trouwde Madiba met Winnie Mandela. Evelyn moest uit de krant vernemen dat hij van haar wilde scheiden. Later zou ze zeggen: „Ik had gehoord dat Nelson uitging met een sociaal werkster van het Baragwanath-ziekenhuis. Voor mij was het wederom zo'n vrouw, die hij net zoals de anderen na verloop van tijd wel weer zou laten vallen”.

Vooral Mandela's oudste zoon Thembi (1945) leed ernstig onder de scheiding. Hij weigerde zijn vader in latere jaren zelfs in de gevangenis op te zoeken. In 1969 kwam Thembi bij een auto ongeluk om het leven. Mandela was gebroken, de rest van de dag en de avond staarde hij door het getraliede raam naar buiten.

Zijn tweede zoon Makgatho beleefde eveneens een moeilijke periode en kampte lange tijd met een alcoholprobleem. Op een dag bezocht hij zelfs in dronken toestand zijn vader in de cel. Dochter Makaziwe bracht het er nog het best vanaf. Zij heeft momenteel een hoge positie bij Transnet, de Zuid-Afrikaanse spoorwegen. Maar ook Makaziwe bleef een buitenbeentje, tijdens de verkiezingen van 1994 stemde ze niet op het ANC, maar op de liberale Democratische Partij.

Ook het sprookjeshuwelijk tussen Nelson en Winnie hield geen stand. In 1996 scheidden ze. Mandela verklaarde voor de rechtbank dat Winnie hem na diens vrijlating nooit in zijn slaapkamer had opgezocht. Ze hebben twee dochters: Zindzi en Zenani.

In de bloei
Inmiddels is de Zuid-Afrikaanse president opnieuw verliefd, of zoals hij het zelf zegt: „Ik bloei als een bloem'. De liefde is Graca Machel (52), de weduwe van de vroegere Mozambikaanse president Samora Machel. „Zij heeft mijn leven veranderd”, aldus Madiba. Hij ontmoette Graca kort na zijn vrijlating in 1990.

Bijna twee jaar geleden verschenen de eerste verhalen over een 'relatie' in de Zuid-Afrikaanse media. Intussen is de grote vraag wanneer ze gaan trouwen. Afgelopen week werd driftig gespeculeerd over een huwelijk tussen Graca en Nelson vandaag op 18 juli, Mandela's tachtigste verjaardag. Dan staan namelijk geen activiteiten gepland, omdat Mandela deze dag vandaag met zijn familie wilde vieren. De berichten zijn inmiddels tegengesproken.

Het verhaal gaat dat Nelson graag wil trouwen, maar dat Graca de sprong in het huwelijksbootje afhoudt. Volgens sommigen omdat ze graag nog eens president van Mozambique wil worden en wellicht al voor de volgende presidentiële verkiezingen kandidaat zal staan. Een huwelijk met Mandela zouden dergelijke plannen in de weg kunnen staan.

De Zuid-Afrikaanse president vierde afgelopen donderdag zijn verjaardag met 1400 weeskinderen in het Kruger Wildpark. En morgen volgt een groots feest op een landgoed bij Midrand, een stad gelegen tussen Johannesburg en Pretoria.

Oppositie
Een tweede minpunt is dat de grote verzoener soms moeite heeft met oppositie. Hij vindt eigenlijk dat het ANC het hele volk kan vertegenwoordigen. Bij tijd en wijle valt het hem niet makkelijk boven de ANC-loyaliteit uit te stijgen. Zo worden incompetente of corrupte ministers niet vervangen omdat de eenheid van de partij boven alles gaat.

Mandela wordt door velen gezien als zijnde „groter dan het leven”. Hij is democraat en autocraat in één persoon. Tevens toont hij zich iemand aan wie Zuid-Afrika een rustige overgang van het oude naar het nieuwe systeem heeft te danken. Hij trekt zich over tien maanden terug uit de actieve politiek en overhandigt de macht dan op vreedzame wijze aan zijn opvolger – een ongewoon verschijnsel op het Afrikaanse continent.

Als geen ander zette Mandela zich in voor de verzoening tussen alle bevolkingsgroepen in Zuid-Afrika. Hiermee heeft hij het respect verdiend van de zwarten én de blanken. Zelf meent hij de basis voor een stabiele, vreedzame samenleving te hebben gelegd. Wel waarschuwt hij zijn eigen partij ervoor „niet te arrogant te worden”. Hij straks vanuit de luwte het ANC „als waakhond” nauwlettend blijven volgen.

Na zijn aftreden als president hoopt Mandela wat meer tijd te krijgen voor „dingen die ik heb gemist”. Voor hem houdt dat in: „Met mijn kinderen en kleinkinderen samen te zijn. Of om te lezen en na te denken. Want al was het een tragedie dat ik 27 jaar in de gevangenis heb doorgebracht, een van de voordelen was dat er genoeg tijd was voor bezinning. Dat is iets wat ik de laatste jaren heb gemist”.