Om de volle baard van de burger

Aioubov geeft meteen tekst en uitleg: „Terwijl in Afghanistan de Taliban baarden angstvallig meten en de drager straffen indien zijn baard te kort geknipt is, worden mensen in het naburige Oezbekistan vervolgd omdat zij door het leven gaan met woeste of in elk geval lange baarden”.

De baard is in de regio dus zonneklaar een politiek symbool. De waardering, zeg de politieke correctheid, van een al dan niet behaarde mannenkin hangt volledig af van ieders politieke intenties. De islamistische oppositie zal sterk pro zijn. De zittende regimes daarentegen beschouwen baarddragers als potentiële putschisten, moslimzeloten die het op hun macht gemunt hebben. De baard als hét kenmerk van het “islamitische gevaar”.

Illustratief is de islamistenjacht die de Oezbeekse alleenheerser, Karimov, een halfjaar geleden opende. Over zijn bedoelingen laat deze president geen twijfel bestaan. Tegenover het parlement verklaarde hij recent: „Indien nodig zal ik de islamisten zelf liquideren, wanneer het jullie aan vastberadenheid ontbreekt”. Blijkens een achtergrondartikel in de Neue Zürcher Zeitung van gisteren dwong het regime in Tasjkent „talrijke gelovigen” hun „Vollbart” af te scheren.

Om de religieuze lading van de baard vanuit moslimperspectief (apolitiek) te peilen, raadplegen we de “Prisma van de islam – Begrippen van A tot Z”. Onder “baard” vinden we: „Volgens een overlevering van Mohammed dient een moslim zijn baard te laten staan. De meeste moslims scheren zich echter. Het laten staan van de baard kan uitdrukking geven aan de vroomheid van een moslim en/of aan zijn politieke opvattingen. In de kringen van moslims die menen dat de samenleving geheel conform de islamitische wetgeving dient te worden ingericht, is het dragen van een korte baard gangbaar”. Die laatste zin zal de Taliban zeker ketters in de oren klinken.

Kijk naar Karl!
In zijn analyse trekt Aioupov een interessante parallel met de communistische periode in Centraal-Azië. In de oude Sowjettijd was het dragen van een baard evenzeer een soort politieke bekentenis. „Communisten beweerden steevast dat baarddragers dissidenten waren”.

De Tadzjiekse dichter en universitair docent Foteh Abdullo ondervond die politieke achterdocht aan den lijve. In 1975 werden hij om de haverklap op het matje geroepen vanwege zijn baard. Jan en alleman bemoeide zich ermee. Van de rector van de universiteit tot de Tadzjiekse partijideloog. „Velen volgden de ontwikkelingen op de voet en speculeerden over de levensduur van Abdullo's baard”.

De poëet annex geleerde liet het er overigens niet bij zitten. Zijn repliek aan de ideologiebewaker ging tot de „volkslegende” behoren. Abdullo informeerde die partijbons dat hij een hartstochtelijk aanhanger van Karl Marx, Wladimir Lenin en kameraad Fidel Castro was. Allemaal baarddragers, waarbij het puntbaardje van de middelste nogal schriel afsteekt.

Eind goed, al goed voor de slimme Foteh Abdullo. „De communistische autoriteiten konden hun campagne tegen Abdullo's baard bezwaarlijk volhouden. Dat zou immers van een gebrek aan respect voor de „liefde van het volk” jegens deze drie communistische leiders getuigen”.

Aioupov citeert bejaarde Centraal-Aziaten: „In het verleden was het alleen aan geologen en kunstenaars toegestaan om een baard te laten staan”. Aanvulling van zijn kant: „Inderdaad, tijdens de Sowjetperiode werd een baard geassocieerd met westerse hippies, Amerikaanse radiouitzendingen en Sowjetdissidenten”.

Volgens onze zegsman loopt er een lijn van deze politieke veroordeling van de baardgroei in de communistische tijd naar het heden. De vroegere Oezbeekse president Sjaraf Rasjidov interpreteerde de baardmode onder studenten als een teken van de funeste invloed van de westerse cultuur. Zijn opvolger Karimov rept eveneens over baarden als een uiting van buitenlandse ondermijning. Daarbij valt keer op keer de term “wahhabisme”, een directe verwijzing naar de strenge, fundamentalistische variant van de islam in Saudi-Arabië.

Waar draait het in wezen om bij Karimov? Het Oezbeekse staatshoofd streeft naar totale staatscontrole op alle religieuze uitingen. Wilde baardgroei staat voor hem gelijk aan 'wilde', fundamenlistische moslims. Met dit soort lieden heeft Karimov, zoals we reeds gezien hebben, niets op.

Een dagblad in buurland Kirgizstan bevestigt dit beeld: „Speciale eenheden in Oezbekistan onderscheiden wahhabieten (fundamentalisten, red.) van andere burgers op grond van het dragen van een baard. Een Oezbeek met een baard kan op elk willekeurig ogenblik aangehouden en onderworpen worden aan een vernederende fouillering. Arrestatie ter plekke is zelfs mogelijk”.

Apolitiek
Veel minder gebiologeerd door de baard als oppositiesymbool is Karimovs Tadzjiekse ambtgenoot, Imomali Rakhmonov. Begrijpelijk, want veel van zijn legergeneraals dragen zelf baarden... Sterk relativerend noteert Salimjon Aioubov: „Als je nu een baard draagt in Tadzjikistan heeft dat in het algemeen slechts één betekenis: de mensen hebben of de tijd niet of de gelegenheid niet om zich te scheren. Het zal evenwel een lange en moeilijke weg zijn voor baarddragers in de buurlanden aleer ook hun baarden als apolitiek worden opgevat”.

Over de Tadzjiekse scène merkt de reporter ietwat raillerend op: „De verborgen boodschap van de baard is verdwenen dankzij een acuut tekort aan geld, water, zeep en scheermesjes”. Deze bagatellisering van de islamistische dreiging van over de landsgrenzen zal Oezbekistans sterke man Karimov beslist niet overnemen. „Als je goed oplet, valt je één ding in het bijzonder op bij de wahhabieten”, houdt hij zijn onderdanen bij herhaling voor. „Zij hebben baarden, smerige baarden”.