Duitse deserteur
na 52 jaar alsnog
in ere hersteld

Begin jaren zeventig hadden Duitse rechters zich al eens op verzoek van de familie tevergeefs over de zaak gebogen. Destijds zag men geen aanleiding het vonnis te reviseren.

Rainer Beck uit Keulen kreeg in september 1944 het bevel om met andere manschappen vanuit Amsterdam terug te keren naar Duitsland. Beck had maar weinig bedenktijd nodig voor zijn plan om de Wehrmacht de rug toe te keren. Hij had voor zijn superieuren altijd weten te verbergen dat zijn moeder joods was en bij terugkeer in Duitsland –en de daarvoor noodzakelijke hernieuwde registratie– zou deze achtergrond aan het licht kunnen komen, met alle fatale gevolgen van dien. Beck werd via het verzet in Nederland aan een onderduikadres geholpen waar hij op een Amsterdamse zolderkamer de bevrijding afwachtte.

Hitler was al dood, de Canadese bevrijders genoten van het feestelijke tumult in de hoofdstad, ja zelfs Duitsland had al onvoorwaardelijk gecapituleerd toen Beck door de geallieerden in Amsterdam werd opgepakt en naar een krijgsgevangenenkamp werd gestuurd. Daar heerste nog steeds het krijgsrecht van de Wehrmacht en Beck werd wegens desertie ter dood veroordeeld. De toenmalige militaire rechter, die in het kamp standrecht mocht uitoefenen, was Wilhelm Köhn, die na de oorlog carrière maakte bij het gerechtshof in Keulen. De Canadezen stelden de Duitsers wapens en munitie ter beschikking om de executie te voltrekken.

Schamele bedrag
Nu, na 52 jaar, heeft de arrondissementsrechtbank in Keulen Rainer Beck postuum vrijgesproken en daarmee het oordeel van destijds buiten werking gesteld. In de oordeelsverklaring zegt de rechtbank dat Beck goede reden had om te deserteren vanwege zijn gedeeltelijk joodse afkomst.

Eind jaren zestig diende Rainer Becks familie al eens een verzoek in om het proces te heropenen. De toenmalige officier van justitie, Johannes Cohen, sloot in 1973 het vooronderzoek zonder resultaat af, omdat onduidelijk was of de toenmalige rechter zich wel bewust was van de rechtsbuiging die hij had gepleegd.

Pas later, nadat docenten en studenten van de Evangelische Fachhochschule in Hannover de stukken opnieuw hadden bestudeerd, kwam aan het licht welke procedurefouten Cohen over het hoofd had gezien. Zo bleek uit die stukken dat de rechter Köhn, die Beck veroordeelde, zelf getuigen had verhoord, een duidelijke aanwijzing voor rechtsbuiging.

De Fachhochschule in Hannover wist al eerder met succes te bereiken dat de theoloog Dietrich Bonhoeffer gerehabiliteerd werd. Bonhoeffer werd wegens verzet tegen het nazi-regime in april 1945 geëxecuteerd. De hogeschool had ook de heropening van de zaak-Beck bij het openbaar ministerie aangekaart en ook dit keer met succes.

Inmiddels hebben de Groenen in de Bondsdag van de regering geëist snel met een wet te komen om alle rechtsoordelen uit de nazi-tijd ongedaan te maken. Het is volgens de Groenen een schande dat er geen algemene maatregel is genomen en in feite alle zaken individueel behandeld moeten worden. In het geval van deserteurs bijvoorbeeld hebben alle overlevenden sinds het begin van deze maand weliswaar recht op schadevergoeding van –het volgens sommige schamele bedrag– van 7500 mark, maar de veroordeelden die overleefden worden juridisch niet automatisch gerehabiliteerd. In nazi-Duitsland deserteerden naar schatting tussen 1939 en 1945 100.000 soldaten. De helft daarvan werd veroordeeld en 20.000 militairen werden geëxecuteerd.