De restauratie van een familienaam

In haar kerstboodschap vijf jaar geleden zei koningin Elizabeth dat het de brand in Windsor Castle was geweest, die 1992 tot een annus horribilis (verschrikkelijk jaar) had gemaakt. Voor koningin Elizabeth was dit een ongekend krachtige uiting van emotionaliteit. Een brand, ook al treft deze het lievelingspaleis, slaat de koningin van Engeland niet uit het lood. Achter haar annus horribilis moesten meer verschrikkingen –zij het onuitgesproken– schuilgaan, waarover ze niet en publique wenste te spreken, maar die intussen wel publiek geheim waren.

De echte brand die in Windsor Castle had gewoed, stond namelijk in geen verhouding tot de overdrachtelijke veenbrand die de Windsor-familie in 1992 had getroffen, elke keer op onverwachte plekken oplaaiend als men dacht het vuur meester te zijn: prins Andrew en Sarah Ferguson besloten uit elkaar te gaan, prinses Anne en captain Mark Philips kondigden hun scheiding aan, prins Edward voelde zich verplicht om te ontkennen dat hij homoseksueel was en aan de onthullingen over het –buitenechtelijke– liefdesleven van kroonprins Charles en prinses Diana leek geen einde te komen.

Wie de dimensie van het begrip “schrijnende eenzaamheid” wil doorgronden, moet nog maar eens naar de beelden kijken waarop de langst regerende monarch van de wereld in rubberlaarzen door de rokende resten van haar kasteel ploeterde, terwijl haar man in het buitenland was. De brand in Windsor Castle leek de bezegeling van een familietragedie. De restauratie moet voor de koningin en prins Philip een symbool van hoop zijn, zoals hun huwelijk dat vijftig jaar geleden voor de Britse natie was.

Hoopvol lichtpunt
De grauwheid van Engeland na de oorlog overtrof die van de oorlog. Terwijl landen op het continent dankzij Amerikaanse steun –de Marshall-hulp– weer vaart aan hun economie konden geven, was in Groot-Brittannië –dat geen hulp kreeg– vrijwel alles nog op de bon. Op dit dieptepunt van de vredesarmoede, na de aankondiging van het huwelijk, stroomden droomgeschenken binnen, waaronder een gouden tiara van de keizer van Ethiopië, een kastanjebruin rasveulen van de Aga Khan en een 175-delig porseleinen servies van Tsjang Kai-tsjek. En in de wens om daaraan deelgenoot te zijn, voegde het volk zelf daaraan stapels nylonkousen en gebreide vesten toe. Het huwelijk van Elizabeth Windsor –de oorspronkelijke “prinses van het volk” vóór Lady Di– en Philip Mountbatten was het hoopvolle lichtpunt voor een natie, die in donkere ellende was gehuld.

De eerste keer dat prinses Elizabeth prins Philip van Griekenland ontmoette, was tijdens een bezoek aan het Royal Naval College in Dartmouth. Zij was dertien en verlangde hartstochtelijk naar een broer. Hij was achttien en kon zonder overdrijving knap worden genoemd. In het gezelschap bevond zich ook Lord Mountbatten, de altijd bedisselende oom van prins Philip, die naar nu wordt aangenomen de ontmoeting niet zonder bijbedoelingen had geregeld. Philip had tot taak prinses Elizabeth en haar jongere zusje, prinses Margaret, te amuseren, een opdracht waarvan hij zich met verve kweet. Indruk maakte hij op de jonge Elizabeth door op de tennisbaan herhaaldelijk over het net te springen, wat haar tegen haar nanny deed uitroepen: „Wat is-ie geweldig hè. Kijk toch eens hoe hoog hij kan springen”.

Philip was een verre neef van Elizabeth, afkomstig van een familietak die moeilijke tijden doormaakte. Zijn vader, prins Andrew van Griekenland, en moeder waren op dat tijdstip als vluchtelingen in Parijs gestrand en Philip moest hen onderhouden van zijn salaris als marineofficier. Zijn moeder was prinses Alice van Battenberg (in het Engels vertaald met Mountbatten) en stamde af van koningin Victoria. Deze bloedverwantschap was een van de redenen dat er weerstand was tegen een mogelijke verbintenis tussen hem en Elizabeth.

Bovendien –en daar kon Philip niets aan doen– was zijn zuster prinses Sophie getrouwd met prins Christoph van Hesse, een vriend van Himmler, die als hoofd van een inlichtingenoperatie Hitler van materiaal voorzag, waardoor deze met zijn vijanden kon afrekenen. Ondanks deze minpunten bleef hij een geziene gast en bracht in 1943 de kerstdagen door op Windsor Castle. Vanaf dat moment werd de verhouding serieus. De toen zeventienjarige Elizabeth was totaal van de kaart en draaide als het maar even kon “People will say we are in love” op haar grammofoon. In 1947 veranderde Philip zijn naam Schleswig-Holstein-Sonderburg-Gluecksburg in Mountbatten en nam hij de Britse nationaliteit aan.

Sobere plechtigheid
Volgens The Sunday Times van 16 november jongstleden viel Elizabeth voor de directheid van Philip, die door anderen binnen de hofhouding nogal eens als beledigend werd ervaren. Ook werden vraagtekens achter zijn geschiktheid als huwelijkskandidaat geplaatst vanwege ten minste één langdurige affaire en uitspattingen in hoerenbuurten tijdens walverlof. Het was duidelijk, aldus The Sunday Times, dat zij hem oprecht liefhad, maar minder duidelijk was of zijn gevoelens veel dieper gingen dan genegenheid. „De hand van Lord Mountbatten, die aan allerlei touwtjes trok, viel ook hier te bespeuren”.

Ondanks aanvankelijke ontkenningen in 1946 dat Philip de huwelijkspretendent was, viel –ook toen al– de publiciteit niet te stuiten. Uit een opinieonderzoek, gehouden in januari 1947, bleek dat 40 procent van het Britse volk hem niet als een geschikte kandidaat zag. Maar toen op 9 juli de officiële huwelijksaankondiging kwam, verzamelde zich voor de hekken van Buckingham Palace een enthousiaste menigte, die net zolang bleef roepen tot het nieuwe paar op het balkon verscheen. Toch was dat voorval niet illustratief voor de gevoelens van alle Britten. Zo noteerde de Daily Worker de bittere reactie van een Londenaar die gezegd zou hebben „Dat is dan nog een mond die gevuld moet worden”.

Naar de maatstaven van die dagen was de huwelijksvoltrekking een sobere plechtigheid. Daarvoor was een aantal redenen. Ten eerste was de armoede groot, ten tweede moest in de trouwpartij zich de “ingetogenheid” van de prinses weerspiegelen en ten derde had prins Philip nauwelijks geld. Zijn grootste bezit was een MG-sportwagen. Voor een bij Elizabeths status passende trouwring moest hij in het juwelenkistje van zijn moeder duiken, waar hij een aantal ringen met diamanten vond die hij tot een nieuwe liet omsmelten.

Frustratie
In de jaren die volgden, bleek dat de gereserveerdheid waarmee de komst van Philip op het Britse toneel was begroet niet zonder grond was geweest. Philip hield niet van de stoffige, belegen sfeer in het paleis en probeerde zijn afkeer te camoufleren met grove grappen. Ook over de opvoeding van de kinderen verschilden hun inzichten. En naarmate de jaren verstreken, werd duidelijk dat niet de koningin, maar hij de baas was, ook al roerde hij voor het publieke oog de kleine trom.

Naar buiten toe vormden ze een goed team. Tijdens een rondreis van zes maanden door de Commonwealth vulde hij haar perfect aan. Als ze, aldus Sunday Times, een frons in het voorhoofd kreeg bij het vooruitzicht van een nieuwe ronde handen schudden, placht hij tegen haar te zeggen: „Kom op, kijk een beetje vrolijker worstje (sausage was zijn koosnaampje voor haar). Zo erg is het ook weer niet”.

In het midden van de jaren vijftig was er sprake van dat het paar uiteengroeide, gevoed door geruchten in de pers dat Philip het met een andere vrouw had aangelegd en in de Londense flat van een vriend zich met gezelschapsdames ophield. Bewijzen voor dit soort affaires zijn echter nooit geleverd. En als de koningin er iets van heeft afgeweten, heeft zij het met de mantel der liefde bedekt. Koningin Elizabeth valt overigens heel moeilijk kwaad te krijgen. Behalve als je op haar corgi's (haar lievelingshonden, red.) trapt en heel soms –een jaar geleden– als de naam Diana viel.

Wel was duidelijk dat Philip zich professioneel gefrustreerd heeft gevoeld. Tegenover vrienden beklaagde hij zich eens met de opmerking: „Wat doe ik hier eigenlijk?” Die frustratie leidde tot balorige, on(aan)gepaste opmerkingen. Zo bestond hij het tijdens een bezoek aan China te zeggen dat het gevaar van een langdurig verblijf daar was, „dat je de kans liep spleetogen te krijgen”, en merkte hij tegen de fascistische dictator-generaal Stroessner van Paraguay op het „een prettige verandering te vinden in een land te vertoeven waar het volk niet regeert”.

Als de koningin haar echtgenoot op dit punt heeft trachten te corrigeren, zijn haar pogingen niet succesvol geweest. Nog niet zolang geleden, toen na de moordpartij in de kleuterschool van Dunblane stemmen opgingen om het vuurwapenbezit aan banden te leggen, was prins Philip gedwongen zich in het openbaar te verontschuldigen voor zijn opmerking „dat cricketbats in dat geval ook verboden konden worden”.

Restauratie
Gedurende de episode-Diana trok het koninklijk paar één lijn. Beiden vonden aanvankelijk dat alles in het werk gesteld moest worden om de breuk te lijmen. In dit geval echter was het de koningin die in 1995 de knoop doorhakte, omdat de situatie onhoudbaar was geworden en de koninklijke familie afgleed van schandaal naar tragedie en van tragedie naar belachelijkheid.

In het avonduur van hun huwelijk lijkt de rust in de familiekring weergekeerd. Prinses Anne is gelukkig met haar nieuwe man. Prins Andrew, die zijn rode Sarah Ferguson niet kan vergeten, heeft gezien hoe zijn moeder, de koningin, haar bij de begrafenisplechtigheid van prinses Diana betrok. Prins Edward heeft een vriendin. En de koning zelf speelt in een van haar paleizen, Balmoral, Sandringham of Windsor, een potje Scrabble, doet een legpuzzel of surft op Internet. Philip verschijnt trouwhartig op bijeenkomsten van liefdadigheidsinstellingen en heeft zijn werklast teruggebracht tot het niveau dat past bij een man van 76. Prinses Diana is er niet meer om voor opschudding te zorgen.

De restauratie van de familienaam is in volle gang. Prins Charles wordt voor het eerst sinds lange tijd in de pers als geestig en informeel afgeschilderd. Een denktank is in werking gesteld om het koningschap aan te passen aan de eisen van de moderne tijd. En St. George's Hall en de Grote Ontvangstkamer in Windsor zijn in oude glorie hersteld.