Frankrijk herdenkt
afschaffen ”Weduwe”

Frankrijk was in 1981 het laatste land in de toenmalige Europese Gemeenschap dat de doodstraf afschafte. De laatste executie vond plaats in 1978 in Marseille: op een Tunesiër met een houten been, veroordeeld wegens verkrachting en moord op een prostituee.

Veel Fransen betreuren nog steeds dat ”de Weduwe”, zoals de guillotine in de volksmond heet, er niet meer is. Voor velen is dat nog steeds het summum van de Franse cultuur om veroordeelden „zonder pijn” te straffen.

De guillotine was immers een uitvinding van de Franse Revolutie. Tot dan ontvingen alleen edelen de eer dat hun hoofd werd afgehakt; de rest werd opgehangen of op andere wijze gedood. Dr. Guillotin, een parlementariër, kwam met het idee om terdoodveroordeelden „menslievend” af te maken, allemaal op dezelfde manier. Zijn verzoek om patent op de guillotine werd evenwel afgewezen.

Officieel zijn in de Franse Revolutie aan het einde van de 18e eeuw 19.697 mensen door de guillotine onthoofd. In Parijs werkten toen vijf guillotines soms zes uur per dag onafgebroken. Daarna ging het wat rustiger, hoewel elk van de honderd Franse departementen (provincies) zijn guillotine had. Executies werden tot 1939 aangekondigd en hadden plaats in het openbaar, op een stadsplein. De mensen verhuurden ramen om er goed zicht op te hebben en het Britse reisbureau Thomas Cook was een grote afnemer om Engelse toeristen te laten zien hoe de Fransen recht deden gelden.

Een executie was tot dan vrijwel volksvermaak, waarvoor dik werd betaald. De pers kwam met commentaren over de capaciteiten van de beul als in een stierengevecht. Veel nog levende Fransen hebben dat meegemaakt. De baan van beul is overigens eeuwen overgegaan van vader op zoon, en eiste een zekere handigheid. In principe had de beul twee helpers: een die de veroordeelde vastbond op een te kantelen plank voor de guillotine en die zijn lijf daarna in een ernaast klaargezette mand duwde, en de ander -,de fotograaf" genaamd- die de verdoemde zo hard als hij kon aan zijn oren of aan zijn haren naar voren trok om te voorkomen dat de veroordeelde zijn nek introk en de valbijl midden in zijn hoofd terechtkwam. De beul trok alleen aan het touw om het mes te doen vallen.

Bij verrassing
Sinds 1939 kwamen executies bij verrassing. Dat wil zeggen dat in de nacht na een presidentiële afwijzing van gratie de gevangenisdirecteur, de procureur, de advocaat van de veroordeelde en een priester voor het ochtendgloren op hun tenen naar zijn cel slopen en de deur heel zachtjes openmaakten. Twee agenten besprongen dan de slapende gevangene, overmeesterden hem, bonden zijn handen op zijn rug. Vervolgens werd zijn nek kaalgeschoren, kreeg hij een laatste sigaret en een glas rum, en werd de veroordeelde met samengebonden voeten vrijwel gedragen naar de binnenplaats van de gevangenis.

De guillotine blijft in Frankrijk leven, net als de laatste woorden die ervoor zijn gesproken. Zoals de procureur in Straatsburg, die een hysterische en met gendarmes vechtende veroordeelde in het zicht van de guillotine probeerde te bedaren: „Mijnheer, wees nu een beetje redelijk!” Of die van de veroordeelde die struikelde op de trap voor het schavot en zei: „De dag begint slecht.”