Boliviaanse president treedt af

Een week geleden liet generaal Banzer al doorschemeren dat de intensieve chemotherapie die hij moet ondergaan hem niet in staat stelt zijn mandaat uit te zitten. „De president voelt dat hij zich niet langer naar behoren kan kwijten van zijn ambtelijke plichten. Dat zit hem danig dwars, juist vanwege de economische en sociale problemen die Bolivia thans ondervindt”, aldus regeringswoordvoerder Manfredo Kempff afgelopen vrijdag.

Gisteren was president Banzer even terug in zijn land om zijn kabinet en het Nationaal Congres in de stad Sucre, bijna 600 kilometer ten zuidoosten van La Paz, formeel in te lichten over zijn aftreden. Banzer had voor zijn aankondiging de 176e onafhankelijkheidsdag van Bolivia gekozen. Tijdens zijn toespraak in het parlement vroeg Banzer de afgevaardigden om zijn opvolger, vice-president Jorge Quiroga (41), te helpen bij het bestrijden van de economische malaise.

De scheidende president benadrukte dat de machtswisseling geheel volgens de grondwet plaatsvond. „We mogen als natie best wel trots zijn dat onze democratie reeds zo stevig is dat onverwachte gebeurtenissen aan de bestuurlijke top niet langer resulteren in constitutionele crises zoals dat voorheen steevast gebeurde”, aldus Banzer.

Landsbelang
De president was een icoon van de Boliviaanse politiek en maakte in de woelige jaren zeventig van de vorige eeuw vooral indruk door zich zeven jaar lang, van 1971 tot 1978, te handhaven. Dat was toentertijd in Bolivia heel bijzonder omdat al of niet democratisch gekozen presidenten zelden langer dan een halfjaar aan de macht bleven. Sommige staatshoofden moesten al na enkele dagen het veld en het presidentieel paleis ruimen. In het decennium dat volgde op Banzers dictatuur kende Bolivia niet minder dan negentien staatshoofden.

Hoewel Hugo Banzer zich in het zadel kon houden mede door een liberaal gebruik van geweldsmiddelen, ontpopte hij zich als een relatief rechtvaardige generaal die –waar en wanneer mogelijk– dictatoriale excessen meed. „Hij was heus geen lieverdje en liet soms rake klappen uitdelen, maar Banzer was beslist geen Pinochet of Videla”, concludeert de bejaarde vakbondsleider Juan Lechín. Jarenlang was de generaal hem een doorn in het oog, maar nu heeft hij vrede met de militair. „In het democratische Bolivia heeft Hugo Banzer zich een buitengewoon loyaal en oprecht politicus getoond. Het landsbelang weegt voor hem zwaarder dan de eigen carrière. Daarvan kunnen velen hier nog iets opsteken”, aldus Lechín.

Hugo Banzer leek te zijn voorbestemd voor een hoofdrol in het openbare leven van zijn land. Op 35-jarige leeftijd had hij zich al opgewerkt tot kolonel bij de cavalerie en vijf jaar later, in 1966, kwam hij voor het eerst in de politiek terecht als minister van Onderwijs in de regering van generaal Barrientos, die juist een democratische president van het toneel had geveegd.

In oktober 1970 deed Banzer zelf een eerste machtsgreep. De cavalerieputsch mislukte evenwel. Banzers opstand duurde amper zes uur. Na afloop van het fiasco moest Banzer het land ontvluchten. Vanuit Argentinië volgde hij nauwgezet de gebeurtenissen in Bolivia, in de hoop een kans te krijgen een tweede, succesvollere coup op touw te kunnen zetten. Erg veel geduld kon hij niet opbrengen. Een poging clandestien naar La Paz terug te keren resulteerde in arrestatie door de geheime politie van het bewind van de linkse generaal Juan Torres.

Maar dat pakte verkeerd uit voor de zittende president. Banzer was populair in het leger en genoot het respect van zijn ranggenoten. Zij kwamen prompt in opstand om de 187e coup te plegen in de 146 jaar dat Bolivia als republiek bestond. Banzer zelf kwam uit de gevangenis als het zeventiende staatshoofd sinds 1946, toen het leger en boze mensenmassa's president Gualberto Villarroel uit het paleis sleurden om hem aan een lantaarnpaal op te knopen.

Verbroedering
Maar wat Hugo Banzer recht geeft op een eervol plaatsje in de geschiedenis van zijn land is eerder zijn latere loopbaan als oprichter, voorzitter en lijsttrekker van de gematigd conservatieve Partij voor Nationalistische Democratische Actie (ADN) in het gedemocratiseerde Bolivia. Banzer oogstte in 1985 veel bewondering door zonder tegenstribbelen zijn voormalige politieke aartsvijand Víctor Paz Estensoro de verkiezingszege te gunnen terwijl hijzelf de meeste stemmen had gekregen. Net als in de Verenigde Staten verloopt de stemprocedure in Bolivia via een kiescollege waardoor de situatie kan ontstaan dat de kandidaat met de meeste stemmen uiteindelijk toch het onderspit delft. Uiteindelijk lukte het Banzer in 1997 om via de stembus opnieuw in het presidentieel paleis te belanden.

„Banzer was opmerkelijk omdat hij op latere leeftijd goed kon samenwerken met de linkse politici die hij als dictator liet vervolgen. Er bloeiden zelfs innige vriendschappen op tussen de tegenstanders van weleer. Die sfeer van vergeving en verbroedering heeft onze democratie de stabiliteit gegeven die men aanvankelijk voor onmogelijk hield. De grootste verdienste van generaal Hugo Banzer voor zijn land is dat hij heeft laten zien dat vijanden ook vrienden kunnen worden en dat samenwerking altijd mogelijk is”, aldus professor bestuurskunde Patricio Navia van de Nationale Universiteit in La Paz.

Probleem
Banzers opvolger, de 41-jarige Jorge Quiroga, is een in de VS opgeleide ingenieur die een solide reputatie geniet als een eerlijke bestuurder. Hij is de architect van een ambitieus plan om Boliviaans aardgas via nieuwe pijplijnen en haveninstallaties in buurland Peru te exporteren naar Californië en elders. Met het plan zijn investeringen ter waarde van ruim 12 miljard gulden gemoeid. Quiroga blijft eerder een ingenieur dan een politicus. Hij mist bovendien het charisma waarmee Banzer de natie kon boeien.

Het probleem van Jorge Quiroga is dat hij misschien wel heel veel weet van economie en financiën, maar tegelijkertijd er geen enkel besef van heeft hoe het politieke spel te spelen om resultaat te boeken. Dat kan hem opbreken en vandaar dat Banzer de parlementsleden gisteren met klem verzocht het nieuwe staatshoofd toch vooral te helpen.