Buitenland18 juli 2001

De Via Appia in Rome weerstaat na 2000 jaar nog steeds de tijd

Per fiets over antieke verkeersader

Door E. Kieckens
De Via Appia is al 2313 jaar springlevend. Ooit aangelegd om de Pax Romana in Zuid-Italië op te leggen, nu een haast idyllische weg die teruggaat naar de beginjaren van het christendom.

De Via Appia begint volgens het gemeentelijke straatnaambord net buiten de antieke stadsmuur van Rome. ”Via Appia Antica” staat op het bord, om de weg te onderscheiden van de parallel lopende Via Appia Nuova (Nieuwe Appiaweg), een drukke verkeersweg door een twintigste-eeuwse woonwijk.

Ooit startte de Via Appia op het Forum Boarium, de oude beestenmarkt van Rome, op de plek bij de rivier de Tiber waar volgens overlevering Remus en Romulus in een mandje aanspoelden. Op die plek stromen tegenwoordig toeristen toe. Hier staat nu de kerk Santa Maria in Cosmedin, met in de voorhal de Bocca della Verità (Mond van de Waarheid), een riooldeksel uit de antieke tijd in de vorm van een masker, een van de bekendste toeristische attracties van Rome.

In de Middeleeuwen ontstond het bijgeloof dat de hand van een leugenaar werd afgebeten of verschroeid als hij deze in de gapende mond stak. Op de hoek met het Circus Maximus komt de Archeobus langs, een luxe busje dat sinds kort het klassieke traject van de Appia in Rome aandoet.

Renbaan
Van het circus, dat in de eerste eeuwen na Christus 300.000 toeschouwers kon bevatten, is niet meer over dan een langwerpige kuil waarop gras groeit. Op de renbaan volgen de thermen van keizer Caracalla, nu een enorm ruïnecomplex, dat ooit plaats bood aan 1600 personen. De beter bedeelde Romeinen brachten, vooral vanaf de tweede eeuw, een groot gedeelte van de dag in dergelijke thermen door, om te baden, te sporten of om in een van de bibliotheken te studeren. Dan leidt de weg naar de stadspoort Porta San Sebastiano.

Achter de stadsmuur begint heden ten dage de Via Appia Antica, die op zon- en feestdagen is gesloten voor gemotoriseerd verkeer. Dit zijn de mooiste momenten om erheen te gaan. Na het passeren van een verkeersbrug ligt rechts de school voor gladiatoren, opgericht na het succes van de film De Gladiator.

Zo'n 200 meter verderop heeft de gemeente een informatiepunt ingericht. Hier zijn onder andere fietsen te huur. We pakken tegen zo'n 2,5 euro per uur een moderne tweewieler. De Via Appia doe je bij voorkeur met de fiets als je het gehele traject tot aan de grote ringweg (”grande raccordo anulare”) binnen redelijke tijd wil afleggen. Natuurlijk was de Regina Viarum, de Koningin der Wegen, niet voor wielrenners aangelegd, maar voor marcherende legers om oorlog en vrede in Zuid-Italië te brengen.

Met de bouw van de weg werd in 312 voor Christus begonnen door de censor Appius Claudius Caecus. De weg liep eerst van Rome naar Capua (bij Napels), later werd die doorgetrokken via Taranto naar Brindisi in Apulië. Het was de voornaamste verkeersader van Zuid-Italië, en een van de oudste wegen van het Romeinse Rijk. Vooral vanaf het beginpunt tot aan de ringweg van Rome is het traject vrijwel geheel intact.

Kruisdood
Niet ver van de fietsverhuurder staat het kerkje Domine Quo Vadis (Heer, waarheen gaat Gij?). Volgens Origenes en Ambrosius zou Petrus, nadat hij uit Rome vluchtte, deze woorden tot Jezus hebben gesproken, toen Die hem hier verscheen. Het antwoord van Jezus luidde: „Ik ga naar Rome om weer gekruisigd te worden.” Hierop keerde Petrus zelf terug naar Rome om door keizer Nero tot de kruisdood te worden veroordeeld. In de kerk loopt een groep katholieke pelgrims achter een mis aan.

Schuin tegenover de kerk voert een weg omhoog naar de catacomben van Calixtus, een van de ruim vijftig catacomben waar de eerste christenen hun doden begroeven. Onder begeleiding van een gids, een ongeveer 80-jarige Salesiaanse pater uit België, dalen we naar de koelte van beneden. We zien talloze nissen waarin vroeger de doden werden geschoven én de eerste symbolische afbeeldingen die de christenen gebruikten, zoals de ichtus. Vlak bij deze catacomben ligt de kerk Sint-Sebastiaan, met eronder ook weer catacomben. Over de kerk zwaait in naam de rooms-katholieke kardinaal Willebrands de scepter.

Aan de linkerhand bevinden zich de resten van Circus Maxentius. Keizer Maxentius gaf in 311 opdracht tot de bouw van het circus en op 28 oktober 312 vierde hij er de verjaardag van zijn troonsbestijging. Het feest werd wreed verstoord toen het bericht kwam dat zijn tegenstander Constantijn de slag bij de Milvische brug begonnen was. De val van Maxentius kwam, en Constantijn bracht vrijheid van godsdienst voor de christenen.

Nu, zoals elke zomer, staan in het circus plastic stoelen voor een enorm scherm dat films in de openlucht toont. Iets verder ligt op een hoogte het grafmonument van Cecilia Metella, met een doorsnede van 20 meter. Aan het einde van de dertiende eeuw werd dit monument tot een vesting omgebouwd en kreeg het de naam Ossenkop (capo di bove), naar de ossenschedels aan de kroonlijst.

Karrenspoor
Vanaf hier zijn de Sabijnse en Albaanse bergen, en de ruïnes van grafmonumenten en resten van aquaducten te zien. En hier wordt de weg weerbarstig. De grote onregelmatige stenen doen de fietser uitwijken naar de zijkant van de weg. Daar, op de verhoogde berm kijken we nog eens machteloos naar de kaarsrechte weg die naar de horizon loopt. Grote platte stenen met hier en daar een veeg van een uitgesleten karrenspoor, de kantstenen en de berm waarlangs pijnbomen staan en monumenten uit de antieke tijd.

Een lekke band betekent afzien. Geen materiaalwagen zoals in de Tour de France of Giro d'Italia bij de hand. Dat weerhoudt een groep wielrenners niet om met hoge snelheid over het wegdek te zoeven.

En ook een kudde schapen neemt het pad voor lief als ze door de herder richting het aquaduct van Claudius worden geleid. Wie zijn wij dan om bedenkingen te hebben op het pad waar volgens overlevering zowel Petrus als Paulus overheen zijn getrokken?

Dit een serie artikelen over beroemde straten in het buitenland, die de hele zomer doorloopt. Vandaag de tweede aflevering.

Eerdere berichtgeving:
Met pelgrims op de weg der smarten - 11 juli 2001