Bosniërs verlangen naar zelfbestuur

Het valt de Bosniërs niet aan te rekenen dat zij niet weten welk volkslied het hunne is. Tot voor kort hadden ze er drie. Toen hebben de internationale bestuurders van de republiek, om wille van de eenheid, één lied voor Serviërs, moslims en Kroaten ingevoerd. Het is een mooie, meeslepende melodie. Maar de Bosniërs herkennen hem niet, misschien wel omdat Bosnië in sommige opzichten geen land, maar eerder een volk onder bezetting is.

Toen het Dayton-akkoord van 1995 een eind maakte aan drieënhalf jaar bloedvergieten, werd Bosnië een protectoraat onder bestuur van westerse diplomaten die overal het laatste woord in hebben – van wie de president moet worden tot hoe de nummerborden van auto's eruit moeten zien.

In veel opzichten is Dayton een succes geweest en veel Bosniërs denken dat de buitenlanders nog steeds de enige autoriteit zijn die de vrede kan bewaren. Maar sommigen beginnen zich langzamerhand wel af te vragen hoe lang ze nog zo moeten leven. „Deze vergaande bemoeienis met de interne aangelegenheden van Bosnië-Herzegovina is niet goed”, zegt Martin Raguz, een vooraanstaand Bosnisch-Kroatisch politicus. „Dayton was niet meer dan een instrument om de oorlog te beëindigen. Het was geen praktisch voorschrift voor blijvende heerschappij. Mensen moeten over hun eigen lot kunnen beschikken.”

Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan in een land waar etnische groepen die vroeger redelijk harmonieus samenleefden, door de oorlog tot gezworen vijanden zijn geworden.

Paramilitairen
Bosnië is door de Dayton-onderhandelaars opgedeeld in een Bosnisch-Servisch en moslim-Kroatisch deel, die slechts los met elkaar zijn verbonden door middel van een uit drie leden bestaan presidium en andere nationale instellingen. Het heeft de symbolen van een staat – een internationaal toegangsnummer (387), een nationaliteitsaanduiding voor op de auto (BiH), een eigen paspoort (marineblauw), eigen geld (pastelkleurige biljetten met de portretten van beroemde schrijvers) en zijn eigen zetel bij de Verenigde Naties. Maar hoewel de Bosniërs redelijk grote autonomie hebben bij het vaststellen van de begroting, het uitvaardigen van wetten en het runnen van de dagelijkse zaken, ligt de hoogste autoriteit bij de vredesmissie van de NAVO en de internationale bestuurders die het Dayton-akkoord moeten uitvoeren.

Wolfgang Petritsch, een Oostenrijkse diplomaat, die de hoogste civiele post bekleedt, kan naar eigen goeddunken wetten herroepen en politici ontslaan, tot de president aan toe. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa kan de verkiezingsregels wijzigen. De Europese Unie heeft de supervisie over de douane. En de Amerikaanse ambassadeur Thomas Miller, in wiens land het Dayton-akkoord werd gesloten, heeft achter de schermen veel in de melk te brokkelen.

Als 'hoge vertegenwoordiger', een door Dayton gecreëerde functie, heeft Petritsch zijn macht nooit gebruikt om tegen de wil van de bevolking in te gaan en hij weet dat sommige Bosniërs weinig op hebben met de buitenlandse aanwezigheid. Kortgeleden verwees hij in een redevoering naar de film ”Monty Python's Life of Brian”, waarin een nationalistische onruststoker vraagt: „Wat hebben de Romeinen ooit voor ons gedaan?”, om meteen een hele waslijst ten antwoord te krijgen.

Wat hebben de buitenlandse bureaucraten nou helemaal voor Bosnië gedaan? „Nou, je kunt van het ene naar het andere eind van het land rijden zonder te worden aangehouden door dronken paramilitairen. We hebben eindelijk mensen in het bestuur die erop uit zijn het Dayton-akkoord uit te voeren, in plaats van het tegen te werken”, zei Petritsch. „De internationale gemeenschap moet ophouden te praten over hoe zij zo snel mogelijk uit Bosnië weg kan komen en gaan werken aan een strategie om Bosnië binnen Europa te krijgen.”

Beschamend
Het Dayton-akkoord werd gesloten toen 200.000 mensen door de oorlog waren omgekomen en 1,8 miljoen anderen uit hun huizen verdreven. „Het is gemaakt in een heel moeilijke en ingewikkelde tijd en het zit vol fouten, zegt Ostoja Barasin, adviseur van de voormalige Bosnisch-Servische president Biljana Plavsic, die zich binnenkort voor het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag moet verantwoorden voor genocide. „Maar de algehele waarde is onmiskenbaar: een vredesproces dat werkt en elk jaar sterker wordt en verder verwijdert van oorlog.”

Behalve stabiliteit heeft het verdrag Bosnië 5 miljard dollar opgeleverd om nieuwe wegen, bruggen, huizen, ziekenhuizen en scholen te bouwen. Mensen zijn minder bang om te reizen omdat aan hun nummerplaat niet meer te zien is tot welke etnische groep zij behoren. „Deze successen hebben één ding gemeen: de internationale gemeenschap heeft ze doorgevoerd, politiek en financieel”, zegt Michael Doyle van de Internationale Crisisgroep, een organisatie van onafhankelijke waarnemers.

Er zijn ook dingen niet gelukt. Dayton voorzag in de creatie van een gemeenschappelijk stelsel van openbaar vervoer. Maar de Serviërs en Kroaten wilden hun eigen spoorwegen houden en nu rijden er maar een paar treinen over een volkomen verouderd spoorwegnet en moet 90 procent van de goederen over smalle, slechte wegen worden vervoerd. Een belangrijke afspraak was dat vluchtelingen snel zouden kunnen terugkeren en dat hun huizen zouden worden hersteld. Maar het aantal vluchtelingen dat naar Republika Srpska en westelijk Herzegovina, een Kroatisch bolwerk, is teruggekeerd is verwaarloosbaar klein. En wie teruggaat vindt zijn huis meestal in puin of gekraakt door vertegenwoordigers van de andere etnische groep.

„Ik ben vluchteling. Mijn huis staat in de Republika Srpska en ik kan er niet heen”, zegt Hata Rahic, een 43-jarige moslimvrouw in Sarajevo. „De Serviërs hebben mensen verjaagd, gedood en vernietigd. Nu hebben dezelfde mensen een stem in dit land. Dat is niet eerlijk”, zegt zij. „Het zou beter zijn als onze mensen dit land zouden regeren, maar daar zijn zij niet toe in staat. Er zijn te veel leiders uit de oorlog die nog willen regeren, dus moeten de buitenlanders het doen. Het is beschamend.”

Veel Kroaten en moslims kunnen het nog altijd niet goed verteren dat Dayton de Bosnische Serviërs het gebied heeft laten behouden dat zij zich door middel van etnische zuiveringen hebben toegeëigend.

Gevechtsplunje
„Ik was opgelucht toen Dayton in 1995 werd getekend”, zegt Ahmet Hodzic, een 64-jarige gepensioneerde moslim. „Ik wist op dat moment dat het de Servische strategie van etnische verdrijving en genocide beloonde door hun de helft van het land te geven. Maar toen was het belangrijkste dat het schieten op zou houden. Nu is het duidelijk dat deze opzet geen goede basis is geweest om een normaal land te creëren waar het goed leven is. Het moet veranderen. Mijn kinderen beseften dat en zijn naar Amerika geëmigreerd.”

De Kroaten zijn jaloers op het ministaatje van de Serviërs en willen er zelf ook een. Maar dan zou het land in drie etnische stukken uiteenvallen en het nationalisme worden aangewakkerd, en dat mag niet van Dayton en de Bosnische grondwet. Nu al is er maar weinig voor nodig om de etnische spanningen te laten escaleren. Half juni werd de inwijding van een gerenoveerde moskee verstoord door Serviërs die de aanwezigen met stenen bekogelden en daarbij één moslim om het leven brachten en tientallen anderen verwondden.

De aanwezigheid van de buitenlandse machthebbers valt op. De glimmende Toyota Land Cruisers van de VN-bureaucraten rijden af en aan over de weg in Sarajevo die in de oorlog bekend stond als Sniper Alley en Amerikaanse soldaten in gevechtsplunje lopen in de stad rond en kopen in souvenirwinkels granaathulzen waarop oude stadsgezichten zijn gegraveerd. Onlangs werd bekend dat enkele van de 2000 buitenlandse politieagenten zijn ontslagen wegens wangedrag, variërend van het aannemen van steekpenningen tot aanranding.

Sleutelwoord
Maar de 21.000 man sterke NAVO-troepen terugtrekken en Bosnië aan zijn lot overlaten kan gewoon niet, waarschuwt de Internationale Crisisgroep. „Elke stap van de internationale gemeenschap om zich los te maken van Bosnië of toe te laten dat het land wordt verdeeld, zou desastreus zijn en het risico meebrengen dat alles wat tot nu bereikt is verloren gaat en een nieuw conflict ontstaat”, zegt de groep in haar laatste rapport. „Als de internationale gemeenschap morgen wegloopt storten de instellingen in.”

De internationale gemeenschap „stroomlijnt en consolideert” het Dayton-akkoord, zegt Robert Barry, tot voor kort hoofd van het OVSE-kantoor in Sarajevo. „Het heeft veel meer tijd gekost dan we hadden gedacht. De sleutel is integratie in Europa. Wat echt belangrijk is voor de bevolking is werk en eten.”