Crisis in Nepal; 'Mao'
lacht in zijn vuistje

Vrijdag kwamen onder meer koning Birendra, zijn vrouw, koningin Aishawarya, en hun 29-jarige zoon kroonprins Dipendra om het leven tijdens een banket in het paleis. Volgens getuigen zou de kroonprins de moorden op zijn geweten hebben en zichzelf daarna van het leven hebben beroofd. En dat allemaal omdat hij van zijn ouders niet mocht trouwen met de vrouw van zijn hart. Voor Nepalese burgers is die verklaring evenwel uitgesloten. Als hindoes geloven ze immers dat de koning en diens zoon/opvolger reïncarnaties zijn van de god Vishnoe, „en die doet zulke dingen niet.”

En zo zit de 54-jarige Gyanendra, broer van de omgekomen koning en tot diens opvolger gekroond, met een probleem: hij wordt er door de massa van verdacht de moorden te hebben gepland. Of de genoemde onderzoekscommissie uiteindelijk uitsluitsel zal geven is zeer de vraag. Politieke intrige en veel onderling geruzie zou de kruitdamp die nu nog om de moorden hangt, wel eens in een hardnekkige mist kunnen doen veranderen.

Voor nuchtere waarnemers is „de impulsieve daad van een beschonken kroonprins” de enige verklaring. Directe getuigen kwamen daar direct na de moorden al mee. Ook de mogelijke achtergrond van de moorden –het conflict met zijn ouders– is al langer bekend.

De kroonprins ging al een aantal jaren zwaar gebukt onder de eis van zijn ouders dat hij een ander meisje moest trouwen dan hij zelf wilde, aldus Cas de Stoppelaar, honorair consul voor Nepal in Nederland. De Stoppelaar heeft de kroonprins twee keer persoonlijk meegemaakt: tijdens een bezoek van kroonprins Willem-Alexander aan Nepal in 1997 en tijdens een tegenbezoek van Dipendra aan Nederland in juni 1998. Het zou best kunnen dat de twee onderling ieder over hun liefdesperikelen hebben gesproken, omdat Willem-Alexander toen omgang had met Emily Bremers, die bij koningin Beatrix 'niet lekker lag'.

Driftig
De Stoppelaar typeert kroonprins Dipendra als „ietwat emotioneel”, met een wat stuurse manier van reageren op dingen. Hij zou snel geneigd zijn driftig te worden. Verder was de kroonprins „altijd al geïnteresseerd in wapens, in militaire parades en in helikoptervliegen”, aldus De Stoppelaar.

Het meisje waar het allemaal om draaide is Devyani Rana, afkomstig uit een keurige familie, in Engeland opgevoed en geschoold. Zelfs de clan waartoe ze behoort, was geen probleem: zoals haar naam al aangeeft behoort ze tot de Rana's – vanouds de grote rivaal van de koninklijke Shah-clan. Ondanks die rivaliteit zijn de twee families via huwelijken met elkaar verbonden. Zo behoorde de vermoorde koningin Aiswarya –de moeder van kroonprins Dipendra dus– zelf ook tot de Rana-clan. En Devyani's vader is minister van Financiën in het kabinet.

Wat kon de koningin dan wel tegen Devyani hebben? Mogelijk dit: haar moeder komt uit India. En Indiase afkomst ligt gevoelig in Nepal omdat de onafhankelijkheid van het land tegenover India –die reusachtige broer aan de zuidgrens– als een kwetsbaar iets wordt beschouwd.

Intussen is het opvallend dat de nu tot koning gekroonde broer van de vermoorde vorst, Gyanendra (54) voor de tweede keer in zijn leven koning is gemaakt. In 1950 moest de koninklijke familie vanwege een opstand naar India vluchten. Maar de toen vierjarige Gyanendra bleef alleen in het paleis achter. De Rana-clan heeft hem toen als een 'puppet-king' aangesteld, terwijl zijzelf de touwtjes in handen namen. Dat heeft tot 1951 geduurd. In dat jaar keerde de Shah-dynastie vanuit India terug en werden de Rana's definitief in een ondergeschikte –zij het nog altijd prominente– rol gedrongen.

Staatsgreep
Maar de jaren '50 vormen ook de periode van de Nepalese democratie, en daar heeft het koningshuis vanouds een minder prettige relatie mee. Zo pleegde koning Mahendra begin jaren '60 een staatsgreep, en zette hij de democratisch gekozen regering van premier Koirala (broer van de huidige premier Koirala) gevangen. Politieke partijen werden verboden en in plaats daarvan werd een systeem van dorps- en regionale raden opgezet, het zogenaamde Panchayat-systeem. Onder koning Birendra ontaardde dit systeem in een bron van corruptie en een werktuig van koninklijke manipulatie en willekeur.

In 1990 sloeg de pro-democratische beweging terug, en de twee belangrijkste partijen –Nepali Congress en de Communistische Partij– eisten inperking van de koninklijke macht. Birendra werd ervan beschuldigd zich met behulp van staatsgeld royaal te hebben verrijkt.

De koning gaf daarop bevel om de betogers uiteen te jagen en bij die actie kwamen tientallen mensen om het leven. Toen het protest uitliep op een heuse volksopstand bond de koning in. Nepal kreeg opnieuw een democratische grondwet. Het koningshuis van de Shah's bleef als constitutionele monarchie bestaan.

De parlementaire democratie heeft Nepal daarna weinig goeds gebracht. In tien jaar tijd zijn er tien kabinetten aan de macht geweest, waarbij afwisselend Nepali Congress of de communisten aan het roer hebben gestaan. Waren het nu maar wezenlijke kwesties waarover werd geruzied, maar dat was niet het geval! De politieke elite hield (en houdt) zich vooral met eigen belangen bezig en laat die inzet van allerlei crises zijn.

En dat gebeurt in een land dat een van de armste ter wereld is! Bijna de helft van de 22 miljoen inwoners moet rondkomen van nog geen twee gulden per dag. De helft van de mannelijke bevolking is analfabeet; voor de vrouwen is dat driekwart. Negen van de tien Nepalezen leven op het platteland, waar de grond schaarser wordt vanwege een snelle bevolkingsaanwas. Ieder jaar komen er 500.000 nieuwe werkzoekenden bij en voor hen is er geen alternatieve werkgelegenheid voorhanden.

Maoïsten
Is het een wonder dat deze schrijnende armoede voeding geeft aan links extremisme? Sinds 1996 zijn ze weer volop actief: maoïstische rebellen. Ze vormen een afsplitsing van de gematigde communisten die aan de parlementaire politiek zijn gaan deelnemen. Naar het voorbeeld van Mao Zedong in China willen ze van Nepal een boerenrepubliek maken. De monarchie moet dus worden afgeschaft, de grond drastisch herverdeeld, de contacten met India moet worden beëindigd („oorlog met India is onvermijdelijk”, aldus leider Pushpa Kamal Dahal) en ook de buitenlandse ontwikkelingshulp moet op de helling. En om dat te bereiken wordt er vanuit de bergen en heuvels een felle guerrillastrijd gevoerd. En met succes! Van de 75 districten zouden de rebellen er al 35 in handen hebben. Stapsgewijs wordt het aantal 'bevrijde zones' uitgebreid. De oorlog is vooralsnog gericht tegen de politie, die zich meer en meer in de steden terugtrekt. Alleen al dit jaar zijn ruim honderd politieagenten bij confrontaties gedood. Sinds 1996 –het begin van het offensief– zouden reeds 2000 mensen zijn omgekomen.

Maar ook in de steden is de politie niet veilig. In de hoofdstad Kathmandu zijn woningen van politie-officieren met bommen bestookt. Winkeliers worden er onder druk gezet om „volksbelasting” te betalen. Van de 400.000 toeristen die Nepal jaarlijks bezoeken heeft het merendeel er waarschijnlijk geen idee van welke schrijnende toestanden er zich in dat „prachtige vakantieland” afspelen.

Ruziënde ministers, oprukkende maoïstische guerrillastrijders en een gemuilkorfd koningshuis. Koning Birendra had zich in zijn lot geschikt en –wijzer geworden na zijn brute optreden van 1990– ontpopte hij zich als een vaderfiguur die steeds maar weer bemiddelde tussen de kijvende partijen. Zoonlief was daar minder geduldig mee. Hij eiste onlangs nog dat zijn vader de macht van het koningshuis zou herstellen en zo een eind zou maken aan de politieke chaos. Sommige waarnemers opperen de mogelijkheid dat ook dat verschil in inzicht tussen hem en zijn ouders het drama van vrijdag mede heeft veroorzaakt.

Als dat zo is, dan zijn de gevolgen wel erg wrang. Want de slachting die de kroonprins onder zijn familie heeft aangericht zou er toe kunnen leiden dat Nepal verder wegzakt in chaos en armoede. Het toerisme is een goudmijn voor het land, maar zal bij aanhoudende onrust opdrogen. En de maoïstische guerrilla zal zéker niet stilzitten nu het volk zich tegen zijn kersverse koning verheft.