Turks onderwijs bewaakt
erfenis Atatürk

”Ne mutlu Türküm diyene!” Vrij vertaald: „Wat ben ik blij te mogen zeggen dat ik een Turk ben.” Het is een van de meest bekende uitspraken van Atatürk. De Turkse militairen zien zichzelf als de beschermers bij uitstek van het gedachtegoed van Atatürk. Het Turkse leger voerde de staatsgrepen in 1960, 1971 en 1980 uit onder het motto dat men de erfenis van Atatürk moest beschermen.

Loyaliteit
In werkelijkheid draagt het ministerie van Onderwijs minstens zo veel bij als het erom gaat Atatürks erfenis in stand te houden. Een bezoek aan verscheidene scholen bij ons in de buurt overtuigt mij daar direct van. Op elk schoolplein en in de ontvangsthal staan standbeelden van Atatürk. In elke klas hangt zijn foto boven het schoolbord. Om nog maar niet te spreken over de uitgebreide collages van zijn levensloop en alle heldendaden die hij heeft verricht.

Elke morgen voor de lessen beginnen, verzamelen alle kinderen zich op het schoolplein tegenover het beeld van Atatürk. Gezamenlijk leggen alle kinderen elke morgen weer het 'andimiz' ofwel de plechtige gelofte af. „Wat is het andimiz?” vraag ik Ali, een 16 jaar oude scholier. „Het is een gelofte die we uitspreken voor Atatürk. De leerlingen beloven daarmee trouw en loyaliteit aan Atatürk. Ze beloven dat ze zijn weg zullen gaan en hem zullen volgen”, aldus Ali. Vrij vertaald zeggen miljoenen Turkse schoolkinderen elke morgen weer het volgende:

„Ik ben een Turk,
ik ben eerlijk,
ik ben ijverig.
De regels waar ik me aan houd, zijn:
beschermen van de kleine kinderen,
eerbied hebben voor de ouderen,
mijn land;
mijn volk,
ik houd er meer van dan van mijzelf.
Mijn doel is ontwikkeling, vooruitgang.
Mijn leven,
moge het voor het Turkse land een geschenk zijn.
Degene die voor dit alles zorgde
was de grote Atatürk.
Op de weg die u opende,
in het land dat u gesticht hebt,
met altijd het doel dat u aangaf voor ogen,
beloof ik dat ik dit zal blijven volgen.
Wat ben ik blij te mogen zeggen dat ik een Turk ben.”
Geniaal
Toekijkend hoe het in de praktijk op het schoolplein toegaat, krijg ik de indruk dat niet alle leerlingen even oprecht meedoen. Velen staan te giechelen of verveeld voor zich uit te staren. Ali bevestigt mijn vermoedens: „Ik heb vaak het gevoel dat de meesten er een beetje de draak mee steken.”

Op het voortgezet onderwijs hoeven de scholieren niet meer elke dag de plechtige gelofte af te leggen. „Op 10 november, de dag dat Atatürk overleed, moet elke klas voor het beeld van Atatürk gaan staan. We moeten dan stoppen, ons keren naar het beeld en het beeld groeten door ons hoofd een paar seconden omlaag te houden”, legt Ali uit.

Hoe vinden de studenten dat? Ali: „De meesten vinden het nonsens. Het lijkt op aanbidden. Sommige van mijn klasgenoten dachten afgelopen november er zelfs over om het niet te doen. Met name de serieuze moslims hebben er veel moeite mee.”

Binnen de muren van het leslokaal dragen de onderwijzers vele uren lang op allerlei manieren Atatürks erfgoed aan de kinderen over. Tijdens lees- en schrijflessen, vaderlandse geschiedenis, maatschappijleer enzovoorts komen Atatürk en het glorieuze kemalistische verleden vaak aan de orde. De elfjarige Ayse laat mij aan de hand van een lesboek zien wat ze zoal moet leren over Atatürks speciale karaktereigenschappen. Ik blader erdoorheen en ontdek dat alleen al over dit onderwerp bijna tien bladzijden staan volgeschreven.

De schrijver somt maar liefst 23 grootse kenmerken op van de vader der Turken, waaronder waarachtig patriot, idealist, scheppende geest, vooruitziend visionair, goedhartig en nederig persoon, geweldig strateeg en bevrijder, groot voorvechter voor onderwijs, geniaal leider en revolutionair. Bij elk kenmerk lees ik in superlatieven over de volmaaktheid van deze leider. Wat doet het in deze kinderen om jaar in, jaar uit dit te horen, te lezen en uit het hoofd te moeten leren, vraag ik me af.

Rondreizen
In het dagelijks leven in Turkije merken we wat het allemaal uitwerkt. Vrijwel elk flink dorpsplein, stadscentrum, bus- of treinstation of stadspark heeft wel een groot beeld van Atatürk. Tijdens een bezoek aan het uiterste zuidoosten tref ik midden in Hakkari zelfs nog een kolossaal standbeeld van Atatürk te paard aan. Op de bergen in het oosten staan met witte stenen nationalistische leuzen 'geschreven' die de bevolking eraan herinneren dat ze in Turkije wonen. Turkijes grootste stuwdam (in de rivier de Eufraat) draagt de naam van Atatürk, zoals ook vele grote bruggen, belangrijke boulevards, snelwegen en gebouwen. Naast het kolossale mausoleum in Ankara kent Turkije tientallen musea ter ere van Atatürk.

Meestal gaat het om prachtige huizen waar hij tijdens zijn rondreizen logeerde. Talloze stichtingen en organisaties produceren nog steeds boeken, dramatische films en video's over het leven en sterven van Atatürk. Minder dan een op de zes Turken herinnert zich Atatürk als een levend persoon. Toch houdt nog steeds heel Turkije ieder jaar op 10 november om 09.05 uur één minuut stilte ter herinnering aan de oprichter van de Turkse staat.

Daarna barsten de sirenes, fluiten en toeters los.

Dit is het derde en laatste artikel in een serie over Turkije. De eerste twee artikelen verschenen 12 en 14 maart.