Voorstellen Clinton
vertonen gevaarlijke trekjes

De Israëlische pers heeft de laatste dagen uitgebreid gepubliceerd wat het plan inhoudt. De belangrijkste punten zijn: de Arabische wijken in Jeruzalem komen onder Palestijns bestuur, de Joodse wijken blijven onder Israëlisch bestuur, de Tempelberg wordt onder Palestijnse soevereiniteit gebracht (het gedeelte onder de grond blijft echter onder Israëlisch bestuur), in 95 procent van de Westelijke Jordaanoever en in de hele Gazastrook zal een Palestijnse staat worden opgericht en de Palestijnse vluchtelingen krijgen geen toestemming naar Israël terug te keren.

De oppositie in het Israëlische parlement, de Knesset, stelt terecht dat een demissionair premier niet het recht heeft besluiten te nemen die dergelijke diepgaande gevolgen hebben voor de toekomst van het land. Barak kondigde op 28 november aan dat hij akkoord ging met vervroegde verkiezingen voor het premierschap, nadat bleek dat hij onvoldoende steun in de Knesset genoot. De verkiezingen zijn inmiddels vastgesteld op 6 februari. Barak heeft nu eenvoudigweg de steun niet die hij nodig heeft.

Natuurlijk kunnen Barak en zijn aanhang zeggen dat het akkoord slechts een principeakkoord is, waarvan de details later in een gedetailleerd akkoord zullen worden uitgewerkt. De verkiezingen van 6 februari worden dan tevens verkiezingen wat de uitvoering van het principeakkoord betreft. Maar Barak zal met het principeakkoord verplichtingen creëren voor een volgende regering, of die nu onder zijn leiding staat of onder die van Likud-leider Ariel Sharon. De Palestijnen zullen in de toekomst in elk geval niet met minder genoegen nemen dan met wat zij nu aangeboden krijgen.

Veiligheidsproblemen
Een belangrijk bezwaar tegen het akkoord is dat een verdeling van het bestuur in de stad Jeruzalem tot ernstige veiligheidsproblemen kan leiden. Het is niet zo dat er in Jeruzalem een rechte lijn zal worden getrokken, met aan de ene kant Israëlisch en aan de andere kant Palestijns bestuur. De Joodse en Arabische wijken liggen in het oude centrum, het zuiden, oosten en noorden van Jeruzalem kriskras door elkaar heen. Verondersteld mag worden dat Palestijnse milities toegelaten zullen worden in de stad. Een tocht door Jeruzalem zal dan langs tal van wegversperringen van het Israëlische leger en Palestijnse milities voeren – zoals dat nu het geval is op de Westelijke Jordaanoever. Dat brengt voor de bewoners zowel grote irritatie als ernstige veiligheidsrisico's met zich mee.

Maar dat is niet alles. De les van de recente onlusten is dat de Palestijnen geweld als een optie beschouwen als het vredesproces niet naar wens verloopt. Reeds twee keer –tijdens de 'tunnelrellen' in september 1996 en tijdens de recente golf van geweld– is het voorgekomen dat er vuurgevechten ontstonden tussen Israëlische soldaten en Palestijnse milities. Wat de afgelopen maanden is gebeurd tussen de Joodse wijk Gilo in Zuid-Jeruzalem en het stadje Beit Jala in Palestijnse gebied, namelijk dat gewapende Palestijnen op huizen van Joden schieten en het leger terugschiet, kan in de toekomst op grote schaal overal in Jeruzalem gebeuren. Israëlische Joden noch Palestijnen zijn daarbij gebaat. Barak en zijn supporters kunnen stellen dat het nog lang duurt voordat Palestijnse milities de stad binnentreden, maar uiteindelijk is hun komst onvermijdelijk omdat soevereiniteit die met zich meebrengt.

Een ander bezwaar tegen het plan is dat de Tempelberg onder Palestijnse soevereiniteit komt. De Tempelberg is de heiligste plaats voor het Jodendom – de Westelijke Muur (Klaagmuur) ontleent zijn heiligheid aan de berg zelf. Volgens het Amerikaanse plan zal Israël weliswaar gezag houden over het gedeelte onder de grond, waar zich de ruïnes bevinden van de Eerste en Tweede Tempel. Maar als Israël geen soevereiniteit heeft over de berg, heeft Israël ook geen middel om ongebreidelde renovatiewerkzaamheden door moslims tegen te gaan. Eerder dit jaar hebben moslims bij de aanleg van een uitgang in een gebedsruimte belangrijk archeologisch materiaal linea recta naar de vuilstortplaats gebracht. De politie besloot niet in te grijpen om geen boze reacties op te wekken in de islamitische wereld.

Smalle taille
Een andere bedenking tegen het plan is dat Israël zich vrijwel terugtrekt tot de grenzen van 1967. Volgens de kaarten die in Israëlische kranten zijn gepubliceerd, worden enkele gebieden met veel Joodse nederzettingen bij Israël gevoegd, in ruil voor een stuk land in Israël zelf dat de Palestijnen krijgen. Maar Israël keert wel degelijk terug naar de smalle taille die het voor de Zesdaagse Oorlog van 1967 had en die het land potentieel moeilijk te verdedigen maakt. Israël zal bovendien na een periode van drie jaar de strategisch belangrijke Jordaanvallei opgeven. Het Israëlische leger verliest daarmee controle over mogelijke Palestijnse wapenaanvoer.

De vroegere Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Kissinger herinnerde op 26 november in The Jerusalem Post eraan dat alleen de allergematigdste Palestijnen de grenzen van 1967 aanvaardbaar achten. „De meerderheid van de Palestijnen beschouwt een territoriaal compromis net zoals Frankrijk de Duitse annexatie van Elzas-Lotharingen in 1871 beschouwde: als een opgelegde last, die bij de eerste beste gelegenheid ongedaan moet worden gemaakt.” Het aantal Palestijnen die de staat Israël niet accepteren, is groter dan het aantal Palestijnen dat genoegen wil nemen met Israël binnen de grenzen van 1967, aldus Kissinger. De Palestijnen die Israël verwerpen zijn voorstander van een volledige confrontatie.

Het is echter nog allesbehalve zeker of Israël de pijnlijke concessies zal moeten doen die de overbruggingsvoorstellen van Clinton inhouden. Volgens het plan zullen de Palestijnen namelijk het recht van terugkeer van Palestijnse vluchtelingen naar Israël op moeten geven. Mede om die reden staat Arafat onder druk van zijn achterban om het vredesplan niet te accepteren.

Bovendien heeft de procureur-generaal van Israël, Elyakim Rubinstein, gesteld dat de Knesset zijn goedkeuring moet geven voor een vredesakkoord. In de Knesset bestaat geen steun voor een akkoord dat zo veel veiligheidsrisico's met zich meebrengt en waarbij Israël zijn grootste schat –de Tempelberg– moet opgeven.