Oekraïne tapt uit de Russische kraan

Oekraïne kampt al jaren met een energietekort. Een groot deel van de Oekraïense bevolking ondervindt daar vrijwel dagelijks de gevolgen van. Zo vallen regelmatig de verlichting en de verwarming in het land uit. Ook moeten fabrieken met de regelmaat van de klok hun productie stoppen wegens het wegvallen van de elektriciteit.

De oorzaken hiervan liggen vooral in de kolossale energieconsumptie door de industrie, die na de val van het communisme nog nauwelijks is geherstructureerd. Door de verouderde en nooit onderhouden infrastructuur gaat er heel veel energie verloren door inefficiency, vooral tijdens het transport door de vaak verrotte pijpleidingen.

Dit geld ook voor de Oekraïense energiecentrales zelf. Volgens deskundigen is in het jaar 2005 zo'n 80 procent al meer dan 30 jaar in gebruik, zonder noemenswaardige aanpassingen. Het gaat overigens voornamelijk om kerncentrales. Oekraïne beschikt maar liefst over veertien kerncentrales, die verantwoordelijk zijn voor de helft van de elektriciteitsvoorziening in het land.

Illegaal
De modernisering van zowel deze centrales als van de Oekraïense industriesector in zijn geheel zou dan ook een belangrijke bijdrage kunnen leveren om het energieprobleem in het land op te lossen. Inmiddels is de Oekraïense regering onder druk van het Westen wel begonnen de ook haperende betaling voor energie te herstructuren. Hierdoor is er het afgelopen jaar veel extra geld binnengehaald dat uitsluitend gebruikt zal gaan worden voor verbeteringen in de energiesector.

Zowel het IMF, de Wereldbank als de Oost-Europa Bank hebben als voorwaarde voor leningen van de Oekraïense regering geëist dat ze serieus werk maakt van hervormingen en zelfs van privatiseringen in deze sector. Daarbij hoopt Oekraïne vooral gebruik te kunnen maken van buitenlandse investeringen. Maar ook buitenlandse bedrijven zullen hier alleen geld in stoppen als de Oekraïense regering daadwerkelijke stappen onderneemt. Van de vele Oekraïense hervormings- en privatiseringsplannen de afgelopen jaren is tot nu toe namelijk nog maar weinig terechtgekomen.

Naast de eigen energiecentrales vormt ook de gastoevoer uit het buurland Rusland een belangrijke energiebron voor Oekraïne. Terwijl dit gas ten tijde van het communisme nog tegen een zacht prijsje werd gekocht, zijn na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie voor alle voormalige Sovjetrepublieken marktprijzen gaan gelden. Dus ook voor Oekraïne. Dit land beschikte echter nauwelijks over contant geld en jarenlang werd de rekening aan Moskou niet betaald.

Het gevolg is dat er een schuld is ontstaan van een kleine 2 miljard dollar. De Russen spreken zelfs over een bedrag van rond de 3 miljard dollar. Bovendien beschuldigen ze Oekraïne van het op grote schaal aftappen van Russisch gas dat stroomt door pijpleidingen over Oekraïens grondgebied naar West-Europa. Vanwege het grote energietekort in Oekraïne hebben veel bedrijven illegale aftakkingen aangelegd van de Russische gaspijpleiding naar hun eigen bedrijf.

Impasse
Deze situatie is al jarenlang aanleiding voor grote spanningen tussen de twee buurlanden. Deze werden nog eens extra aangewakkerd door de derussificeringspolitiek van Oekraïne. Het werkt immers op steeds grotere schaal de Russische minderheid in zijn land tegen door onder meer het verbod op de Russische taal op scholen en in de media. En zelfs op het schiereiland De Krim, dat door een grote meerderheid Russen wordt bewoond, is er sprake van een snelle Oekraïnisering.

Steeds meer Russen zijn dan ook openlijk vijandig over Oekraïne en menen dat de Russische regering zich veel harder jegens dat land moet opstellen. Bijvoorbeeld door de gaskraan dicht te draaien en onmiddellijke uitbetaling te eisen van de energieschulden. De Russische regering is echter bang dat dit averechts zal werken op de huidige gastransporten naar het Westen, die immers nog steeds over Oekraïens grondgebied lopen Mede daarom is ze alvast wel begonnen met de aanbouw van een nieuwe pijpleiding over grondgebied van het Moskou-getrouwe Wit-Rusland.

Oekraïne is daarover gealarmeerd geraakt. Naast de mogelijkheid tot illegaal aftappen is de Russische gaspijpleiding immers ook goed voor een groot bedrag aan legale opbrengsten, namelijk de gebruiksbelasting die Rusland betaalt. Dit feit en de verslechterende situatie op de Oekraïense energiemarkt, mede onder invloed van de sluiting van Tsjernobyl, vormen de reden dat de Oekraïners in hun overleg met de Russen de afgelopen maanden op een akkoord hebben aangestuurd, dat deze maand officieel bekend is gemaakt.

Kern daarvan is dat de Oekraïense regering Rusland garandeert dat er geen illegaal gas meer van de Russische pijpleidingen zal worden afgetapt. Bovendien is het akkoord gegaan met het afbetalen van haar schulden, maar dan wel in geherstructureerde vorm, over een periode van 10 jaar. In ruil daarvoor zal Rusland Oekraïne gas leveren tegen gereduceerde prijzen. En ook de gebruiksbelasting voor de op Oekraïens grondgebied liggende pijpleiding zal in gas worden betaald. Tenslotte heeft Oekraïne ook bedongen dat het in noodsituaties op extra gasleveranties uit Rusland zal kunnen rekenen.

Het akkoord vormt een doorbraak in een jarenlange impasse. Vooral Oekraïne toont zich tevreden, daar het zich immers verzekerd heeft van extra energietoevoer tegen een gereduceerde prijs. De Russische opinie meent echter dat de Russische regering zich te snel gewonnen heeft gegeven. Ze had meer voordeel moeten halen uit de permanente energiecrisis in Oekraïne en minstens concessies moeten eisen op het gebied van de bescherming van de Russische minderheid in dat land.