Gewelddadige comeback van de ETA

Drie bomexplosies in nog geen etmaal tijd in Spanje hebben aan vijf personen, onder wie vier terroristen van de Baskische afscheidingsbeweging ETA, het leven gekost. Een tiental personen raakte gewond. Terwijl de Spaanse premier Aznar gisteren publiekelijk de dodelijke aanslag van 's ochtends veroordeelde, ontplofte er opnieuw een bom. De autobom ging in een woonwijk in het noorden van Madrid de lucht in. Door de explosie raakten zeker tien personen, onder wie twee kinderen, gewond.

Eerder gisteren vond in Zumaia in Spaans Baskenland een fabrieksdirecteur de dood door een op afstand geactiveerde autobom. Hij was het achtste ETA-slachtoffer in zeven maanden tijd: José María Korta was eigenaar van een machinefabriek en stond bekend als vooraanstaand zakenman, voorstander van hervormingen in Baskenland en criticus van de ETA.

Tot dusver waren de aanslagen van de ETA gericht tegen hooggeplaatste medewerkers van de landelijk regerende partij. Eerst was dat jarenlang de socialistische PSOE en sinds enige jaren is dat de centrumrechtse Partido Popular. Vorige week werd in Baskenland een socialist om het leven gebracht in het dorpje Tolosa. Hij was het zevende slachtoffer in nog geen zeven maanden tijd. Volgens de statistieken was Juan María Jauregui het 829e dodelijke doelwit van Euskadi Ta Askatasuna (Baskenland en vrijheid) in de 41 jaar dat de ETA dood en verderf zaait op het Iberisch schiereiland.

Onmogelijk ideaal
Er zijn weinig mensen die nog iets begrijpen van wat de ETA anno 2000 precies beoogt. Het ideaal van een onafhankelijk en vrij Baskenland staat bij de beweging kennelijk onverdeeld hoog in het vaandel. Intussen weet iedereen dat het een onmogelijk ideaal is geworden sinds de democratie in Spanje haar intrede deed – en dat is toch al zo'n 25 jaar geleden.

Ook weet iedereen dat Baskenland zonder het moederland Spanje überhaupt niet kan bestaan, zeker in Europees en economisch opzicht niet. Bovendien heeft de deelstaat inmiddels zo veel autonomie en vrijheid verkregen dat de reden om zelfstandig te worden meer en meer op de tocht is komen te staan.

Al meer dan veertig jaar roert de ETA zich op het Iberisch schiereiland. In de tijd dat generaal Franco het Baskenvolk onderdrukte, wekten de guerrillero's begrijpelijk genoeg eerder sympathie. Nu is die sympathie totaal verdwenen. De ETA lijkt een kat in het nauw geworden. Het is een blinde kat, die rare en gevaarlijke sprongen maakt, zodanig dat onschuldige burgers het slachtoffer worden. Maar het is eveneens een gevaarlijke kat, die uit is op ontregeling en vernietiging.

In oktober wordt het twee jaar geleden dat de ETA leek in te zien dat de op oude leest geschoeide tactiek van de stadsterreur niet langer zoden aan de dijk zette. De organisatie kondigde met veel tamtam een onvoorwaardelijk, eenzijdig bestand af. Verder riep zij op tot onderhandelingen van alle Baskische partijen met de regering van de centrumrechtse premier José María Aznar.

In heel Baskenland, waar een meerderheid zich meer en meer had gedistantieerd van de ETA, klonk euforie en opluchting. De Basken begonnen voorzichtig te dromen van een einde aan het geweld dat hun gezinnen raakte en verdeelde. Er was namelijk nauwelijks een familie van wie niet één lid in een cel bivakkeerde.

Anderzijds heerste er ongeloof: zou ETA werkelijk de wapens neerleggen? Vooral premier Aznar, die de ETA meer nog dan zijn voorganger in een hoek had gedreven en geïsoleerd, reageerde met scepsis. „Er bestaat geen verplichting om ons erkentelijk tegenover moordenaars op te stellen, tenzij ze het moorden zullen laten”, liet hij zijn toenmalige woordvoerder, de hedendaagse minister van Buitenlandse Zaken Josep Piqué, bekendmaken.

Aan de eenzijdigheid van het bestand bleken inderdaad voetangels en klemmen te zitten. Hoe zat het met de honderden ETA-gedetineerden die nog verspreid over heel Spanje gevangen zaten? Hoe moest het met de werkloze jeugd die 's avonds in de barretjes van San Sebastián rondhing, nu ETA de poten onder hun stoel vandaan zaagde? Hoe moest het met de onderhandelingen tussen Baskenland en Madrid?

Het kan zijn dat de ETA teleurgesteld is geweest in de respons die op haar eenzijdige daad is uitgebleven. Het kan ook zijn, en dat lijkt gezien de actuele ontwikkelingen zeer waarschijnlijk, dat de ETA doelbewust het bestand afkondigde tot nader order, om zich te hergroeperen, zich te beraden over een adequate strategie, en om in den vreemde wapentuig aan te kopen.

In november vorig jaar maakte de ETA plotseling een einde aan het eenzijdige bestand. Daarmee was de weg geopend naar hernieuwd, oplaaiend geweld. Ruim veertien maanden heeft de ETA in stilte gewerkt aan de comeback. Dat die bloedig zo niet bloediger is dan tevoren, is dezer dagen onomstotelijk vast komen te staan.

Nervositeit
Acht personen zijn intussen in koelen bloede omgebracht, anderen gewond geraakt. In Spanje stak, zo rond de vakantietijd, de nervositeit van weleer de kop op. Want eerdere jaren was het gebeurd dat de ETA toeristencentra nabij zonnige stranden onder vuur nam. (Dat dit tot dusver is uitgebleven, is misschien te danken aan de 'revolutionaire belasting' die de ETA niet alleen Baskische winkeliers en bedrijven, maar ook hoteliers in het gehate Spanje laat afdragen.) Ditmaal was daarvan (nog) niet echt sprake: de bomaanslagen bleven beperkt tot Malaga, Madrid en Baskenland.

De enige die nog optimistisch e-mailtjes de wereld in stuurt is Herri Batasuna, de politieke arm van de ETA. Herri Batasuna is de spreekbuis van de ETA en doet niet anders dan de bloedrode daden van ETA verbloemen of vergoelijken. Niemand hoort Herri Batasuna spreken over de zinloosheid van het geweld van de ETA. Jauregui was bijvoorbeeld het summum van die zinloosheid. In het verleden had de populaire socialist, die in Chili werkte en op vakantie was in zijn vaderland, nog herhaaldelijk gedemonstreerd voor vrijlating c.q. overplaatsing van ETA-gevangenen. Ook had hij, destijds als socialistisch PSOE-politicus, diverse keren zijn ergernis laten blijken over het beleid dat het toen socialistische kabinet van premier Felipe Gonzalez jegens de Baskische terreurorganisatie voerde. Desondanks prijkte Jauregui op de dodenlijst van de ETA. Een rationele verklaring voor de moord wist niemand te bedenken. Een vriend van Jauregui, de Baskische nationalist Xabier Iraola, zei het als volgt: „Misschien dat de terroristen geschrokken zijn van de toenadering tussen de Baskische nationalisten en de socialisten.”

Wig
Kan de ETA een wig drijven tussen de coalitiepolitiek die sedert jaar en dag in Baskenland wordt nagestreefd? Al jarenlang probeert de ETA te verhinderen dat de officiële Baskische nationalistische partijen samenwerken met de niet-nationalistische partijen, dat wil zeggen de socialisten en de conservatieven. Daarmee moesten de nationalisten vaak spitsroeden lopen om het gevaar voor hun leven af te wentelen. Enerzijds moesten zij lippendienst bewijzen aan het ETA-ideaal van Baskenland en vrijheid, anderzijds wilden zij de kanalen naar Madrid openhouden.

Dat de ETA een irrationeel doel nastreeft, is velen inmiddels helder geworden. Alberto Surio, politiek commentator van het Baskische blad El Diario Vasco, stelt vast: „Franco is al een kwarteeuw dood, Baskenland geniet een grote mate van politieke autonomie en Spanje is zonneklaar een democratisch land.” Met andere woorden: wat wil de ETA eigenlijk? De moord op Korta toonde aan dat ETA wil dat in Baskenland alles bij het oude blijft. Het heeft er meer van weg dat Baskenland en Spanje bezet worden gehouden door een archaïsche terreurbeweging, die zich voordoet als het bevrijdingsleger der Basken.

De afgelopen maanden kwam het in Spanje opvallend genoeg niet tot de megamarsen waarmee men in het verleden tegen de ETA demonstreerde. Gezien de intensiteit van ETA's comeback is het niet uitgesloten dat het daar binnenkort zoniet vandaag wel van komt. De geweldsgolf stort Spanje immers acuut in een onhoudbare situatie, een crisis.